Кейбір әйелдер отбасы мен жұмысты ойдағыдай үйлестіреді, бірақ сәбилі болған кезде олар бірнеше ай, тіпті жылдар бойы жұмыстан шеттеп қалып жатады. Бұл жағдайда еңбек өтілі зейнетақыны одан әрі есептеу барысында қалай есепке алынады?
Қазақстанда аналар мен балаларды әлеуметтік қорғау қалай қамтамасыз етіледі? Қазақстанда жұмыс істейтін ана мен баланы әлеуметтік қорғау жауапкершілігі мемлекет, жұмыс беруші және жұмысшы арасында бөлінеді. Мемлекет балалардың дүниеге келуіне бюджеттен әлеуметтік төлемдер ұсынады. Қызметкерлерді әлеуметтік сақтандыру жұмыс берушінің қаражаты есебінен жүзеге асырылады, зейнетақы жинақтары қызметкердің жарналары есебінен қалыптасады.
Жүктіліктің 30-шы аптасынан бастап жұмыс істейтін әйелге жүктілік және босануға байланысты 126 күнтізбелік күнге демалыс, оның ішінде босанғанға дейін 70 күн және одан кейінгі 56 күн беріледі. 2008 жылға дейін жүктілік және босануға байланысты демалыс жұмыс берушінің есебінен төленді. Сол жылдан бастап жұмыс істейтін әйелдердің мүдделерін қорғау үшін бұл құжат әлеуметтік төлемдер мақсатында Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына ұсынылды. 2008-2020 жылдары екі миллионға жуық болашақ аналарға Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан шамамен 636 млрд. теңге төленген.
Жүктілік және босану кезіндегі әлеуметтік төлемдердің мөлшері әйелдің жұмыс істеген соңғы жылы үшін МӘСҚ-ға жасалған әлеуметтік аударымдар және уақытша еңбекке жарамсыздық парағы ашылған күндер санына байланысты.
Бала туғаннан кейін отбасы қандай төлемдер алады
Бала туғаннан кейін ата-анасының жұмыс істейтініне немесе жұмыс істемейтіндігіне қарамастан мемлекеттік бюджет есебінен баланың анасына немесе әкесіне бір реттік төлем төленеді.
Аталмыш төлем мөлшері 2021 жылы алғашқы үш бала үшін 38 айлық есептік көрсеткішті (АЕК) немесе 110 846 теңгені, төртінші және одан кейінгі балалар үшін — 63 АЕК немесе 183 771 теңгені құрайды. Егер баланың анасы босанғанға дейін ресми түрде жұмыс істемесе, онда оған бір жылға дейінгі бала күтімі бойынша жәрдемақы тағайындалады, сонымен қатар мемлекеттік бюджеттен 2021 жылы жәрдемақы мөлшері нәрестенің туылу тәртібіне байланысты айына 16 802 теңгеден 25 962 теңгеге дейін төленеді.
Егер баланың анасы жұмыс істеп, ол үшін МӘСҚ-қа әлеуметтік аударымдар жасалса, онда бала туғаннан кейін бала бір жасқа дейін бала күтіміне байланысты табысынан айрылған жағдайда ай сайынғы әлеуметтік төлем алады. Табыс жоғалту және нақты күтім осы жәрдемақыны алудың кілті болып табылады. Төлем мөлшері әйел туғанға дейінгі соңғы екі жылдағы әйелдің орташа айлық жалақысының 40% құрайды.
Төленетін ең төменгі сома ұқсас ай сайынғы мемлекеттік төлемақыдан аз болуы мүмкін емес, ал максималды төлем жеті ең төменгі жалақының 40% -на тең, яғни 2021 жылы ол 119000 теңгені құрады.
2008-2020 жылдары 2,8 миллион адам Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан жалпы сомасы 711 миллиард теңгеге әлеуметтік төлемдерді алды.
Бала күтіміне байланысты демалыс еңбек өтіліне енеді ме?
Заңнамаға сәйкес есептелген соманың 10% мөлшерінде міндетті зейнетақы жарналары бала күтіміне байланысты демалыстағы әйелдердің әлеуметтік төлемдерінен ұсталып қалады және бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына (БЖЗҚ) аударылады. Сонымен бірге төлем алушылардың зейнетақы жинақтарын арттыру мақсатында бюджет қаражаты есебінен қосымша жарналарды субсидиялау енгізілді. Осылайша бір жасқа дейінгі балаға күтім жасау кезеңінде әйелдің зейнетақы шотына дәл сол жарналар еңбек қызметін жүзеге асырған сияқты түседі. Сонымен бірге зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңнамаға сәйкес, жұмыссыз ананың немесе жұмыссыз әкенің (ол шынымен қамқор болған кезде) жас балаларға күтім жасау уақыты зейнетақы жүйесінде еңбек өтіліне енеді, бірақ әр бала 3 жасқа толғанға дейін ғана есепке алынады. 2021 жылы еңбек өтіліне ең көп дегенде 12 жылды есептеуге болады.
Егер әйел 42 500 теңге алса, әлеуметтік төлемдер қалай тағайындалады
Жүктілік пен босануға байланысты табысын жоғалту, сондай-ақ бір жасқа дейінгі бала күтіміне байланысты әлеуметтік төлемдер әлеуметтік кірістерге байланысты тағайындалады, тиісінше соңғы 12 айда және 24 айда төленетін жарналардан жүзеге асырылады. Әлеуметтік төлемдер мөлшерін төмендетпеу үшін төтенше және карантиндік шектеулер кезеңінде 42 500 теңге төлемді алған айлар мен болашақ ана ақысыз еңбек демалысында болған айлар есептен шығарылып, көрсетілген айлардың алдындағы басқа айлардың табыстарын негізге ала отырып есептелінеді.
Егер жұмыс беруші әлеуметтік төлемдерді төлеуден босатылса
Егер жұмыс беруші 2020 жылы әлеуметтік аударымдар төлеуден босатылатын санатқа жатса, онда әлеуметтік төлемдердің мөлшерін, міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысу уақытының ұзақтығын анықтаған кезде, табыс, сондай-ақ жұмыс берушінің анықтамасы негізінде есепке алынады. Өтініш беруші осы анықтаманы «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясына Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан тиісті әлеуметтік төлем тағайындауға өтініш берген кезде ұсынуы керек.
Төлемдерді қашықтықтан рәсімдеуге көшу үшін қандай жұмыс атқарылды
Төлемдерді рәсімдеу үшін проактивті қызметтер енгізілген, олар азаматтардың мемлекеттік органдарға жүгінбестен жүзеге асырылады. Мемлекеттік органдар мен жұмыс берушілердің ақпараттық жүйелері арасындағы мәліметтер алмасу нәтижесінде қызметкердің Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төлемдер мен әлеуметтік төлемдер алу құқығы тексеріледі.
Қорда атап көрсетілгендей, бала туғаннан кейін, әйел ұялы телефонына төлемдерді өңдеу туралы sms-хабарлама алуы керек, оған жауап беруі керек, сонымен қатар электрондық цифрлық қолтаңбамен туу туралы куәлік алғаннан кейін төлемдерді портал арқылы рәсімдеуге болады.
Сонымен бірге құжаттарды қағаз түрінде ұсынуға ыңғайлы адамдар үшін ХҚКО арқылы өтініш берудің дәстүрлі әдістері де жұмыс істейді.
