Сондай-ақ, полиция сотталғандарға қатысты бірқатар ұсыныстар жасайды.
ҚР Ішкі істер министрлігі Адам құқықтары бойынша бірқатар ұсыныстар жасады.
ҚР ІІМ қылмыстық іс жүргізу және қылмыстық-атқару кодекстеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізуді ұсынады. Олар азаматтардың құқықтарына әсер етеді. Консультативтік құжаттың тиісті жобасы «Ашық НҚА» порталында орналасқан.
Полиция «азаптау» ұғымын нақтылауды, сондай-ақ «қатыгездік» анықтамасын енгізуді ұсынады. Ішкі істер министрлігі «ресми тұлға ретінде әрекет ететін адам» ұғымын енгізіп, қылмыстың жаңа құрамын – «қатыгез, адамгершілікке жатпайтын және ар-намысты қорлайтын іс-қимыл» қосу керек деп санайды.
Егер осы ұсыныс қабылданса, онда азаптаулар үшін қылмыстық жауаптылыққа тек лауазымды адамдарды (тергеушілерді, анықтаушыларды немесе өзге де лауазымды адамдарды не олардың арандатушылығымен не олардың келісімімен немесе үнсіз келісімімен басқа адамдарды) ғана емес, сондай-ақ оқу (мектептер, лицейлер, колледждер, ЖОО), тәрбие (балабақшалар, балалар үйлері, интернаттар), емдеу (емханалар, психо-нарко-наркология, психо-наркологиялық диспансер, психо-наркологиялық диспансер) және басқа да қызметкерлерді (педагог, нұсқаушы, медбике, санитар, тәрбиеші, техник, вахтер және тәуелді адамға қатысты азаптаулар медициналық-әлеуметтік (қарттар, мүгедектігі бар жандардың үйлері, профилакторийлер) мекемелер мен ұйымдарда жүргізеді.
«Ешкімді де қатыгездік немесе адамдық қадір-қасиетін қорлайтындай жәбір көрсетуге не жазалауға болмайды. Бұл ретте осы ұғым қолданыстағы заңнамада бекітілмеген. Мұндай өтініш азаматтардың конституциялық құқықтарын бұзу ретінде бағалануы тиіс, оның ішінде дәрменсіз жағдайда тұрған, соттар іс – әрекетке қабілетсіз деп таныған адамдарға қатысты», — деп мәлімдеді ҚР ІІМ-де.
2017 жылдың басынан бастап 2021 жылдың тамызына дейін Бас прокуратура азаптау туралы 3 029 өтінішті тіркеді. Олардың тек 56-сы сотқа жіберілді, бұл жалпы санның 1,8% — ы.
ІІМ «сотталған адамның ауыр сырқаты кезінде жазаны өтеуді кейінге қалдыруды ұсынуды» және «ауыр сырқаттың салдарынан босату немесе жазаның неғұрлым жеңіл түрімен ауыстыру туралы сот қаулысын дереу орындауды» ұсынады.
2014 жылдың тамыз айында жазаны өтеуді кейінге қалдыру немесе неғұрлым жеңіл түрі берілетін аурулардың тізбесі бекітілді. Қазір бұл сот шешімімен жасалады. Түзеу мекемесінің әкімшілігі тиісті құжаттарды сотқа жібереді. Тізімнен аурулары бар адамдар түрмеге түсетін кездер болады.
ҚР ІІМ Қылмыстық-атқару жүйесі комитетінің деректері бойынша, 2018-2019 жылдары құжаттарды дайындау және соттың қарауы кезінде 15 сотталған адам ауыр сырқаттан қайтыс болды.
«Әртүрлі ауыр сырқаттары бар сотталған науқастарға арналған материалдар сотқа асқынулары бар кеш сатысында ұсынылады, ал оларды сотта қарау және қаулының күшіне енуі белгілі бір уақытты алады. Көрсетілген факторлардың нәтижесінде 2014 жылдан бастап 2018 жылға дейін ұсынылған 283 науқастың 59-ы (21%) материалдарды соттардың қарауына дейін өмір сүрмеген, ал 27-сі (10%) сот қаулысы заңды күшіне енгенге дейін қайтыс болған. Сот қарағаннан кейін және сот қаулысы заңды күшіне енгенге дейін 27 сотталушы қайтыс болды», – деп жазады ҚР ІІМ.
Сондай-ақ, «жауап алудың, сондай-ақ сот отырыстарының бейнежазбаларын қамтамасыз ету» ұсынылады.
Іс жүзінде жауап алу кезінде бейнежазба кеңінен қолданылады. Жазба жауап алу барысын көрсетуі керек. Егер тоқтау болса, онда тиісті хаттамада себеп пен ұзақтығын жазу керек.
«Яғни, қазіргі уақытта жауап алу хаттамасында бейнетіркеу кезінде жазылған барлық қозғалыс сипатталады. Бейне жазу кезінде егжей – тегжейлі хаттамаларды жасау процедурасы орынсыз және қымбат, сондай-ақ тым бюрократияланған болып көрінеді», — делінген құжатта.
ІІМ «Төтенше қауіпсіздік мекемелерін тарату арқылы бұрын сотталғандарды бірінші рет сотталғандардан бөлек ұстауды қамтамасыз етуді» ұсынады.
Қазір Қазақстанда 66 түзеу мекемесі бар. Олардың 18 – і-ең жоғары қауіпсіздік мекемелері, ал бесеуі-төтенше қауіпсіздік.
Егер төтенше қауіпсіздік мекемелері жойылса, онда сотталғандарды оңтайлы түрде бөлуге болады.
«Бірінші рет сотталғандарды толық қауіпсіздік мекемесіне жіберудің қажеті жоқ, өйткені олар бұрын бас бостандығынан айырылғандарға қарағанда мұндай үлкен қауіп төндірмейді. Бұл бірінші рет сотталғандардың арасында құқық қорғау мінез – құлқын қалыптастыруға ықпал етеді және бұрын бас бостандығынан айыруды өтеген сотталғандар, сондай-ақ жазаны өтеу тәртібін қасақана бұзғаны үшін осы мекемеге ауыстырылған теріс пиғылды сотталғандар тарапынан теріс ықпал етуге жол бермейді», — деп санайды ІІМ-де.
Тағы бір сөйлем: «егер бір жыл ішінде оның жаза мерзімі аяқталса немесе жазаның өтелмеген бөлігі жазаның неғұрлым жеңіл түрімен ауыстырылса, баланың анасымен бірге болу мерзімін ол үш жасқа толғаннан кейін ұзарту».
Қазір егер сотталушының үш жасқа толмаған баласы болса, оны түзеу мекемелерінің жанындағы балалар үйіне орналастырады. Анасы бос уақытын онымен бірге өткізе алады. Бірге тұруға рұқсат етіледі.
Естеріңізге сала кетейік, ҚР ІІМ қазір тұрмыстық зорлық-зомбылық фактілері бойынша тараптарды татуластыру рәсімін қайта қарауда. Полицияға қайта жүгінген кезде татуласу мүмкіндігін болдырмау жоспарлануда.
