Ерекше қажеттіліктері бар адамдар сандық ортаның қолжетімділігіндегі жақсартуларды көрмейді, мәселе олардың көру қабілеттерінде емес, мұндай жақсартулар жоқ. Бұл туралы көмекші технологиялар және ақпараттың қолжетімділігі жөніндегі сарапшы Зият Әбдіқайымов айтты.
Енді, ҚР Цифрлық даму министрлігінің мәліметі бойынша, мемлекеттік қызметтердің 93 пайызы электронды форматта көрсетіледі – тұрғын үйге кезекке тұрудан, халықтың осал санаттары бойынша әлеуметтік қызметтерді алудан бастап, мемлекеттік органдарға жүгінуге дейін.
«Электрондық үкімет», «Әлеуметтік қызметтер порталы» сияқты маңызды қызметтерді құру кезінде олардың ерекше қажеттіліктері бар адамдар үшін қолжетімділігі мәселесі ескерілмегені анық. Оның үстіне, теориялық тұрғыдан икемді және клиенттердің қажеттіліктеріне бағытталған коммерциялық сектор бұл жағынан мемлекеттен еш айырмашылығы жоқ: оның қызметтері де зағип жандар үшін қол жетімді емес. Ассистивті технологиялар және ақпараттың қолжетімділігі жөніндегі сарапшы Зият Әбдіқайымов.
Не дұрыс емес ?
Менің көру қабілетім мүлдем жоқ, бірақ барлық «қарапайым» азаматтар сияқты, күнделікті компьютер мен смартфонды пайдаланамын: кез келген заманауи смартфонда немесе ноутбукта кірістірілген экранды оқу құрылғысы бар. Бұл экранды оқу құралы – сөйлеу синтезіне негізделген бағдарлама. Ол пайдаланушының саусағының астына түсетін барлық нәрсені айтады. Мен бұл функцияны іске қосып, басқалар сияқты қарапайым смартфонды қолданамын. Зият Әбдіқайымов
Мүмкіндігі шектеулі адамдар, басқалар сияқты, интернет-дүкендерден азық-түлік немесе басқа тауарларды жеткізуден бастап емханаға жазылу, такси шақыру және мобильді банкингке дейін цифрлық платформалардың ыңғайлылығын толық пайдаланғысы келеді.
Алайда, электронды үкімет порталы және басқа да көптеген отандық цифрлық өнімдер мүмкіндігі шектеулі қазақстандықтарға қолжетімсіз, себебі олар стандарттарға, ережелерге немесе мүгедектігі бар пайдаланушыларға арналған қолжетімділік талаптарына сәйкес жазылмаған. Зият Әбдіқайымов
Құрылыс сияқты, интернетте де сандық инфрақұрылымның қол жетімділігі туралы өзінің нормалары мен ережелері бар.
Физикалық кеңістіктегі аналогияда зағип интернет пайдаланушыларына арналған экранды оқу құралы қозғалыста кемістігі бар адамдар үшін мүгедектігі бар жандар арбасына ұқсайды. Бұл маған Egov.kz порталындағы «виртуалды ғимаратқа» – сайтқа, қосымшаға кіріп, оның ішіне өтуге болады, бірақ портал кедергісіз ортаны құрмаса, бұл көмектеспейді. Яғни, салыстырмалы түрде айтқанда, барлық бөлімдерге еркін кіру, қызметтерді алу, оларды электрондық цифрлық қолтаңбаның көмегімен растау үшін маған «цифрлық пандустар» қажет. Зият Әбдіқайымов
Сандық қызмет мүмкіндігі шектеулі пайдаланушыларға қолжетімді болуы үшін ол жоғары сапалы жазылуы керек: барлық элементтер (түймелер, сілтемелер, мәзірлер, сүзгілер, графика) дұрыс белгіленуі, дұрыс және мақсатына сай пайдаланылуы, графикалық белгішелер ғана емес, мәтіндік белгілер де болуы тиіс.
Мысалы, көзі көретін пайдаланушы үшін түйме өзінің сыртқы түрі, көрнекі стилі бойынша қандай функцияны орындайтынын көрсетеді. Пайдаланушы үлкейткіш әйнек бейнесін көреді және бұл «Іздеу» дегенді білдіретін метафора екенін түсінеді. Зағиптарға арналған баяндауыш белгіше бойынша функцияны оқи алмайды.
Түймешіктің мақсатын түсіну үшін әзірлеуші қажетті өріске «Іздеу» сөзін қосуы керек. Элемент кодын жазғанда әзірлеушіге 5 әріп қосу қиын ба? Жоқ деп ойлаймын. Бірақ адамдарға – ресурс иелеріне, әзірлеушілерге тек өз жұмыстарын сапалы орындау керектігін түсіндіру қиынырақ. Зият Әбдіқайымов
Не істеу керек ?
Халықаралық тәжірибеде қол жетімді орта тек физикалық инфрақұрылым мен көлік объектілері ғана емес, сонымен қатар ақпарат, байланыс құралдары, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар болып табылатын норма бұрыннан қалыптасқан. Осы түсіністікке сүйене отырып, Зият Әбдіқайымов уәкілетті органдарға ұсыныс жасаудан жалықпайды:
Біріншісі және ең оңайы – мүмкіндігі шектеулі азаматтар үшін электронды үкімет инфрақұрылымын қолайлы мерзімде бейімдеу және барлық коммерциялық мемлекеттік қызмет көрсетушілерден де соны талап ету. Кез келген қызметті бейімдеу көру қабілеті нашар адамдарға арналған нұсқалар немесе басқа арнайы тағайындалған «цифрлық резервтер» ерекшеліксіз толығымен жүзеге асырылуы тиіс екенін бөлек атап өткен жөн.
Ағымдағы және болашақтағы барлық мемлекеттік және негізгі коммерциялық қызметтер қолжетімділік талаптарына сәйкес дамуы үшін жүйелі шаралар мен шешімдер қажет. Ол үшін әзірленіп жатқан Әлеуметтік кодекске физикалық объектілермен қатар электрондық ақпараттық ресурстар мен қызметтердің қолжетімділігі туралы ережелерді енгізу қажет.
Цифрлық инфрақұрылымның қолжетімділігін мониторингілеу және бақылау тетіктерін құру мақсатында ақпараттандыру туралы заңнаманы мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің ақпараттық қауіпсіздігі туралы қолданыстағы баптармен қатар, мүгедектігі бар жандардың мүмкіндіктерін кеңейте отырып, олардың қолжетімділігін тексеру туралы ережелермен толықтыру қажет.
