Бүгін, 30 тамызда еліміздің бас заңына 29 жыл толып отыр. Осы оқиғаға орай бес күндік жұмыс аптасына көшкен отандастар 1 қыркүйекті қоса алғанда үш күн қатарынан демалады.
Қазақстандағы негізгі өзгермейтін заңның қажеттілігі 1991 жылы тәуелсіздік алған кезде пайда болды. Алайда, мемлекеттің негізгі іргетасы екі жылдан кейін, 1993 жылы ғана қаланды.
Конституция 1995 жылы 30 тамызда өткен жалпыхалықтық референдумда ақыры бекітілді. Бұл күн заңның «туған күні» болып саналады. Әрине, соңғы 30 жылға жуық уақыт ішінде іргелі құжат біршама өзгерістерге ұшырады. Осылайша құжатқа 1998, 2007, 2011, 2017, 2019 және 2022 жылдары түзетулер енгізілді.
Мысалы 1998 жылы 19 бапқа өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. Атап айтқанда, президент үшін 65 жастан жоғары жас шектеуі алынып тасталып, оның өкілеттік мерзімі ұзартылды.
2007 жылы президенттік мерзім қайтадан қысқартылды, бірақ сол уақытта «Тұңғыш Президент» термині енгізілді, оның мәртебесі бір адамды қатарынан екі реттен артық сайлауға шектеуді алып тастайды. Бұл ретте пропорционалды сайлау жүйесіне көшу жүріп жатыр, Парламенттің мәртебесі нығайып, Қазақстан халқы Ассамблеясы конституциялық мәртебеге ие болуда.
2011 жыл Мемлекет басшысының кезектен тыс сайлауын өткізу негіздерінің нығаюымен есте қалды.
Ал 2017 жылы «Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңға қол қойылды, оған сәйкес ресми түрде президенттің бірқатар өкілеттіктері биліктің басқа тармақтарына берілген.
2019 жылдың жаһандық атауын өзгерту көптің есінде, ол кезде Отанымыздың бас қаласы Астана атауы Нұр-Сұлтанға айналды.
Негізгі заңға енгізілген соңғы өзгерістерге Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2022 жылғы маусымда 5 маусымда өткен республикалық референдумнан кейін қол қойды. Айтпақшы кейін дауыс беру нәтижелері бойынша қазақстандықтардың 77,18 пайызы (6 163 516 адам) өзгерістерді қолдады.
Түзетулердің келесідей болды:
— Қазақстан суперпрезиденттік басқару түрінен күшті Парламенті бар президенттік басқару формасына өтуде;
— Негізгі Заңда «жер және оның қойнауы, су, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа да табиғи ресурстар халық меншігінде» делінген;
— енді президенттің жақын туыстарының мемлекеттік саяси қызметшілер немесе квазимемлекеттік сектор субъектілерінің басшылары лауазымдарын атқаруға құқығы жоқ;
— Қазақстандықтар Конституциялық Сотқа өз бетінше жүгіне алады;
— өлім жазасына тыйым салынады. Адамды өмірден айыруға ешкімнің құқығы жоқ;
— Мәжілістің депутаттық корпусы аралас сайлау жүйесі бойынша құрылады;
— Сенаттағы президенттік квота қысқартылады, Мәжілістегі ҚХА квотасы жойылады;
— мажоритарлық жүйе сайлаушылардың өтініші бойынша депутатты кері қайтарып алуға мүмкіндік береді;
— Тұңғыш Президенттің ерекше рөлі мен артықшылықтары туралы ережелер алынып тасталды.
«Енді біз экономикада ашық және әділ ойын ережелерін қалыптастыруымыз керек, барлық жасанды монополияны жою, сыбайлас жемқорлыққа қарсы сенімді тосқауыл қою маңызды және бәсекелестікті күшейту қажет», — деді Қасым-Жомарт Тоқаев тарихи референдумнан кейін азаматтарға сөйлеген сөзінде.
Саясаттанушылар өз кезегінде: республика ауқымды ішкі саяси қайта құрулар бастамасында тұр деп көрсетті.
Ата Заңымыз бүгінде үйреніп қалған қалпында азаматтардың алдына шыққанға дейін ұзақ та күрделі өзгерістер жолын еңсерді. Келесі жылы ол 30 жасқа толады, ол тәуелсіздіктің өзінен сәл ғана жас.
