29 қазанда Астанада «Ардагерлер одағы (тәжік-ауған шекарасындағы соғыс қимылдары мен әскери қақтығыстарға қатысушылар)» республикалық қоғамдық бірлестігі өзінің құрылтайына жиналды. Қазақстанның түкпір-түкпірінен 50-ден астам адам еңбек және әлеуметтік қорғау министрі Светлана Жақыпованың іс-әрекеттеріне наразылықтарын талқылауға келді.
2024 жылдың қазан айында Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Светлана Жақыпова ауған ардагерлерімен құрылтай өткізіп, бітімгершілік миссияларға қатысқандарды ұрыс қимылдарына қатысқан ардагерлермен теңестіруді ұсынды. Оның айтуынша, басқа елдердің аумағында болған бітімгершілік күштер де осындай мәртебе алулары тиіс. Алайда бұл бастама Қазақстанның заңдары мен халықаралық шарттарға қайшы болғандықтан сынға ұшырады.
Министрліктің бастамасына наразы болған Қазақстан заңнамасы ардагерлердің, оның ішінде Ұлы Отан соғысы және басқа елдердегі жауынгерлік іс-қимылдар ардагерлерінің тек төрт санатын айқындайтынын, бірақ қатысушыларға теңестірілген жауынгерлік іс-қимылдарды қамтымайтынын атап өтті. Астанадағы балама құрылтайға жиналғандар 1993-2001 жылдары тәжік-ауған шекарасында қызмет бітімгершілік миссиясы емес, БҰҰ-ның бітімгершілік операцияларынан айырмашылығы, ТМД шекарасын қорғау үшін соғыс қимылдарына қатысуды білдіреді деп санайды.
«Біз картопты емес, Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасын қорғап, күзеттік. Бізде қаза болған және жараланған 46 қазақ жауынгері бар, олар ерліктері мен жанқиярлығы үшін Мемлекет басшысының шешімімен қайтыс болғаннан кейін «Айбын» және «Жауынгерлік ерлігі үшін» ордендерімен және медальдарымен марапатталған. Бұл медальдар бітімгершілік миссияларда емес, тек жауынгерлік және әскери іс-қимылдар кезінде ғана беріледі. Бұл жедел-тактикалық деңгей (стратегиялық), демек, әскери іс-қимылдар санатына жатады», — деп атап өтті бірлестік төрағасы Мұрат Мұхаметжанов.
Оның айтуынша, ол бұған дейін министрмен кездескен, олар жұмыс тобына ардагерлер ұйымының өкілдерін қосуға уәде берген, бірақ соңында Жақыпова барлығын оларға айтпай шешкен. Ал ардагерлер оның ведомствосы ұсынған түзетулер туралы Сенат құжатты қайта қарауға жібергенде ғана білді.
«Яғни, бұл түзетулерді Мәжіліс артымыздан қабылдады. Барлығы тыныш, бізге айтылмай орындалады, солай ма? Мен министрге оның сөзінен бірнеше күн бұрын хат жазып, қашан кездесіп, барлығын талқылайтынымызды, нәтижесінде жұмыс тобына кіреміз бе деп сұрадым, бірақ ол менің хабарламаларымды елемеді. Бұл шектен шығушылық», — деп қосты Мұрат Мұхаметжанов.
Ардагерлер министр басқа біреудің мүддесін алға тартып отыр деп есептейді, мүмкін күйеуінің, олардың мәліметі бойынша, ол Ауған соғысының ардагері.
«Алланың қалауымен мемлекет басшысы бізге ерекше мәртебе берді, оны азайтуға да, әлсіретуге де оның құқығы жоқ. Сіз күйеуіңізді жақсы көре аласыз, бірақ басқа соғыс ардагерлеріне зиян тигізбеңіз. Бізге қиындық тудырудың қажеті жоқ! Сіз министр болсаңыз да, сіз жеке кәсіпкер емессіз, біздің құқығымызды шектемей, қорғауыңыз керек», – деді Мұхаметжанов.
Ардагерлер арасындағы алауыздық
Құрылтайға қатысушыларды Ауған соғысының ардагерлері өз өмірлерін қатерге тігкен, бірақ Тәуелсіз Қазақстанда да басқа қазақстандық сарбаздарды қорлауға және кемсітуге мүмкіндік беретіндігі де ашуландырады. Олар басқа соғыстардың ардагерлеріне немқұрайлы қарайды және өлгендерді «кекілік» ал сарбаздарды жалдамалы әскери сарбаз деп атайды. Әскери қызметшілер полицияға арыз жазуды жоспарлап отыр.
«Мысалы, БҰҰ сияқты халықаралық ұйымдар Кеңес Одағының Ауғанстанға басып кіруін айыптайтынын ұмытпайық. 104 мемлекет КСРО-ның осы ел аумағындағы әрекеттерін айыптады. Олар мұны интервенция деп атайды. Өйткені кеңес сарбаздары шет елге келіп, қазіргі президентті, оның отбасын, қорғаныс министрін өлтірді. Онда 10 жыл бойы әскер болды және екі миллион бейбіт тұрғын қаза тапты. Ауған халқы үшін апат.
Соңында олар тіпті жеңіске жетпегенін де естен шығармайық, олар жеңіліп қалды», — деді Мұхаметжанов.
Сондықтан басқа ардагерлер бұл соғысқа қатысушылармен теңестіруді қаламайды:
«Біз интервенцияға қатысушылармен тең болғымыз келмейді. Біздің өмірлік мақсаттарымыз бен тұжырымдамаларымыз әртүрлі. Ол жерде әскери қылмыс жасағандар жазаланулары тиіс. Бұл адамзатқа қарсы қылмыстардың ескіру мерзімі жоқ».
Еңбек министрлігі Аблязовқа көмектесіп жатыр ма?
«Біз министр Светлана Жақыпованың қызметінен кетуін талап етеміз, себебі ол ұлттық қауіпсіздікке қатер төндіруі мүмкін. 25 қазан Республика күні болды және осы мереке қарсаңында Аблязов барлығын митингіге шақырып жатқан кезде ол мәлімдеме жасады. Мүмкін ол біздің наразылық білдіруге шыққанымызды қалаған шығар? Бірақ біз заңға бағынатын азаматтармыз, жастарды әскери-патриоттық тәрбиелеумен айналысамыз, бізге мұның керегі жоқ. Бізді бұлай аяқтан шалдырудың қажеті жоқ, біз екінші Қаңтар оқиғасын қаламаймыз. Біз – Тәуелсіз Қазақстанның сарбаздарымыз», – деп ардагерлер бірлестігінің жетекшісі ашуланды.
Ол әлемде, оның ішінде бұрынғы ТМД аумағында соғыс жүріп жатқан аласапыран заманда ардагерлер ұйымдарын кемсітудің көрегендік екенін айтты. Әсіресе, жастардың әскерге баруға асықпағанын ескерсек, мұндай көзқарастан кейін туған жерін қорғағысы келетін жас сарбаздарға бұл қандай үлгі.
«Біз құлдан туған жоқпыз. Ардагерлерді екіге бөліп, біреуді көтерудің қажеті жоқ. Қазақ халқы әділ халық. Егер біз жауынгерлер мәртебесіне ие болуымыз керек болса, солай болсын. Мұны бізге Светлана Жақыпова емес, президент берген еді, бұл шешім қабылданған кезде ол министр де болған жоқ. Бұл шешімді қабылдайтын ол емес. Заң бізді қорлап, жағдайымызды нашарлатпай, тек жақсартуы тиіс. Сондықтан ол қызметінен кетуі тиіс», — деді спикер.
Мұхаметжановтың сөзін Ақмола облысынан келген Таулы Қарабақтағы соғыс қимылдарының ардагерлері қолдады. Бұл одақтың негізін қалаушы Асқар Акбаров олардың шетте қалмайтынын айтты.
«Мен оның сөздерін естігенде, ашық аспан арасында күн күркірегендей болды. Құжат Сенатқа өтіп кеткен, бірақ олар бізге ештеңе айтқан жоқ. Олар бізді алдағысы келді! Таулы Қарабақтың әрбір ардагері сіздің тарапыңызда, бізде бір мақсат бар. Бұл заң қабылданбайды деп үміттенемін. Ардагерлер туралы Заңның кері күші жоқ».
Ақбаров тәуелсіз Қазақстанның барлық ардагерлері қазір 2020 жылғы 6 мамырдағы заң бойынша жұмыс істеп, өмір сүріп жатқанын айтты. Оның айтуынша, олар соғыс ардагерлері. Енді олардан бұл мәртебені алып тастамақшы.
«Бұл негізсіз. Ешкімге бұл туралы айтылмаған. КСРО кезіндегі Ауған соғысына қатысушыларды ұрыс қимылдарына қатысқан жауынгер етіп, бізді бұл мәртебеден айырып, олар біздің құқығымызды шектегісі келеді. Мен Таулы Қарабаққа үш рет іссапармен бардым, бірақ бұл менің басқалардан жақсы немесе нашар дегенді білдірмейді. Үкімет өкілі мұндай сөзді қалай айта алады! Ол белгілі бір топ өкілдерінің мүддесін қорғайды», — деп қосты ол.
Мұрат Мұхаметжанов ардагерлердің президент пен премьер-министрге үндеу жазғанын айтты. Олар сегіз күн бойы жауап күтті, енді олардың хаты басқа бөлімге жіберілгенін білді. Сарбаздар олардың өтініші қаралып жатқанда, Жақыпованың заңнамаға өзгертулер мен толықтырулар енгізуге үлгеріп қалуынан қорқады.
Мұхаметжановтың айтуынша, ардагерлер өткен жылдың желтоқсанында өз мәртебесін жоғалтуы мүмкін еді, бірақ сол кезде олар үшін Сенат спикері Мәулен Әшімбаев сөз сөйледі, ол бұрын да қазақстандық әскери қызметшілердің құқықтарын қорғаған.
