Ең төменгі жалақы деңгейінің жоғарылауы жұмыссыздықтың өсуі, жұмыстан босату және еңбек нарығының нашарлауы туралы алаңдаушылықпен бірге жүреді. Бірақ зерттеулер кері әсерді көрсетеді.
Негізгі мәселелер
* Сарапшы Ален Серік Қазақстанда ең төменгі жалақыны енгізу азаматтарға оң әсер етіп отырғанын хабарлайды.
* Экономистер Пьер Р.Брошу, Дэвид А.Грин, Томас Лемье және Джеймс Х.Таунсендтің зерттеулеріне сәйкес, ең төменгі жалақыны көтеру жұмыстан босатуға әкелмейді және басқа жұмысшылардың жалақысының өсуіне ықпал етеді.
* Ең төменгі жалақы еңбек нарығына қауіп емес, әлеуметтік тұрақтылықтың құралы ретінде қарастырылады.
Қазақстанда 2025 жылға арналған ең төменгі жалақы (ЕТЖ) 85 000 теңгені құрайды. Дәл осы мәннен төмен жұмыс берушілер жалақының құнын белгілеуге құқығы жоқ.
Сонымен қатар, кейбір сарапшылар жұмыс берушілер шалғай аймақтардағы және жалақысы төмен секторлардағы жұмысшыларға аз ақша төлеу үшін жалақысы ашық емес түрлі схемаларға (мысалы, конвертте) жүгінуі мүмкін деп қауіптенеді. Сондай-ақ, бизнеске қауіп төнуі мүмкін екендігі атап өтілді.
EconomyKZ.org порталының сарапшысы Ален Серіктің айтуынша, зерттеулер ең төменгі жалақының енгізілуі шын мәнінде қазақстандықтарға оң әсер ететінін көрсетеді.
Деректер не дейді
«Экономистер Пьер Р. Брошу, Дэвид А. Грин, Томас Лемье және Джеймс Х. Таунсенд осы саладағы ең ауқымды зерттеулердің бірін жүргізді. Олар Канаданың 20 жылдық деректерін пайдаланды және ең төменгі жалақыны көтерудің 157 жағдайын зерттеді Нәтижелер қызықты ғана емес, сонымен қатар саясаткерлер үшін де, сарапшылар үшін де өте пайдалы болды”,
Осылайша, зерттеу авторлары ең төменгі жалақының өзгеруі еңбек нарығына қалай әсер етеді деген сұрақты зерттеді.
Нәтижесінде олардың тұжырымдары оң болды:
* ең төменгі жалақыны көтеру жұмыстан босатуға әкелмейді – ал төмен жалақымен жұмыстан кеткендердің үлесі өспейді;
* басқа жұмысшылардың жалақысы да өседі – табысы төмен адамдардың жалақысының көтерілуі ең төменгі деңгейден сәл артық жалақы алғандардың жалақысының өсуіне әкелетін «төгілу» (Spillover) эффектісі бар. Осылайша, өсім ең төменгі жалақыдан 2,5 долларды құрады;
* өзгерістер тез жүреді – нәтиже ең төменгі жалақы өскеннен кейін екі ай ішінде байқалады;
* жұмыс берушілер жұмысшыларды жұмыстан шығармайды – кәсіпорындар жалақыны ең төменгі деңгейге дейін көтеріп қана қоймайды, сонымен қатар ең төменгі жалақы төменгі деңгейге айналатын бүкіл жалақы шкаласын қайта құрылымдайды.
Сонымен қатар, жұмыссыздықтың күтілетін өсімінің орнына, ең төменгі жалақы енгізілген немесе ұлғайған бірінші айда «шоққы» деп аталатын құбылыс – ең төменгі жалақы алатын адамдар санының өсуі байқалады.
Басқаша айтқанда, ең төменгі жалақыны көтеру нарықты бұзбайды, керісінше оны қайта құрылымдайды, әділ жалақыға зәкір жасайды. Демек, ең төменгі жалақы қауіп емес, әлеуметтік тұрақтылық пен ішкі тәртіптің құралы, дейді сарапшы.
Бұдан бұрын хабарланғандай, Қазақстан ХЕҰ конвенциясын ратификациялауды жоспарлап отыр, оған сәйкес ең төменгі жалақыны азаматтардың лайықты өмір сүруіне жеткілікті деңгейде белгілеу қажет.
Сондай-ақ Ұлттық банк басшысы Тимур Сүлейменов қазақстандықтардың ең төменгі жалақы көрсеткішіне сәйкес келетін 85 мың теңге жалақы алатынын әділетті деп бағалады – ол бұл сома «әрине, жеткіліксіз» деп атап өтті.
Еске салайық, еңбек шартынсыз жұмыс істеуге келіскен қазақстандықтар өздерін әлеуметтік қорғаудан және болашақта жинақтаудан айырады.
