Қазақстандық қоғам қайраткері, Алматы қалалық мүгедектігі бар жандар ұйымдары қауымдастығының төрағасы, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ләззат Қалтаева бүгінде Қазақстанда мүмкіндігі шектеулі жандарға қалай қолдау көрсетілетіні туралы айтып берді.
— Ләззат Молдабекқызы, бүгін ҚР-да мүгедектігі бар адамдарды қолдау саласындағы жағдай қалай өзгерді?
«Біздің бірінші кезектегі міндетіміз-мүгедектігі бар адамдар өздерін қоғамымыздың құрметті және тең мүшелері ретінде сезінуін қамтамасыз ету». Ең алдымен, бұл саладағы заңнаманы өзгерту бойынша тұрақты жұмыс жүргізіліп жатқанын айта кеткен жөн. Бұл — мүгедектігі бар жандарға қолдау көрсету және қызмет көрсету ережелерін реттейтін заңдарды және ең бастысы-заңға тәуелді актілерді жақсарту.
Негізгі өзгерістер Әлеуметтік кодекске қатысты. Жәрдемақы мөлшері мен оларды алудың кейбір шарттары өзгерді. Осылайша, мүгедектігі бар балалар бұрын мүгедектігі бойынша жәрдемақыны асыраушысынан айрылу жәрдемақысымен қатар ала алмайтын. Енді бұл мүмкін болды. Мүгедектігі бар жандарға төленетін жәрдемақы мөлшері 14,5%-ға ұлғайтылды; I топтағы мүгедектігі бар адамдарға күтім жасайтын адамдар; мүгедектігі бар баланы (мүгедектігі бар балаларды) тәрбиелеп отырған ана немесе әке, асырап алушы, қорғаншы (қамқоршы).
Жыл басындағы жәрдемақылардың жылдық мәнде 8,5%-ға ұлғаюын ескере отырып, төлемдер сомасы 23%-ға өсті. Осылайша, 1-топтағы мүгедектігі бар адамдар енді 95 496 теңге жәрдемақы алады. Бұған дейін жәрдемақы 89 248 мың теңгені құраған.
— Мүмкіндігі шектеулі жандарға сыйымдылығы жағынан кішірек, жағдайына қарай жайлы үйлер салу жұмысы туралы айтып өттіңіз. Бұл туралы толығырақ айтып беріңізші.
— Мен медициналық-әлеуметтік мекемелерді іріктеу мәселесімен үнемі айналысамын, үлкен «мүгедектігі бар адамдарға арналған үйлер» өткеннің еншісінде қалуы керек. Әлеуметтік кодекске сәйкес қазір Қазақстанда сыйымдылығы аз үйлер желісін құру процесі жүріп жатыр. Олар мүгедектігі бар қарттар да, жастар да бар үлкен медициналық-әлеуметтік мекемелерді алмастырады, ақыл-ойы бұзылған және ақыл-ойы бұзылған балаларға арналған бөлек мекемелер бар.
Балалар сыйымдылығы 50 адамға дейін мекемелерде орналасады. Үй жағдайында кішкентай азаматтарға көбірек көңіл бөлінеді. Онда балаларға жайлылық пен қамқорлық сезімі беріліп, көңіл бөлінеді, түрлі емдік және білім беру бағдарламалары жүзеге асырылады. Балалар мұндай мекемелерде тұрып қана қоймай, олардан тыс саяхаттай алады. Мұндай шағын сыйымдылықтағы үйлер еліміздің жеті облысында салынды және бұл тек бастамасы ғана. Мүгедектігі бар адамдар біртіндеп әлеуметтеніп, біздің қоғамның тең мүшелері болуы керек.
— Өткен жылы психикалық ауытқулары бар балаларға санаториялық-курорттық қызмет көрсету бойынша пилоттық жоба іске қосылды. Қазір ол қалай жүзеге асырылуда?
— Бұрын бұл мәртебе (психикалық ауытқулардың болуы) санаториялық-курорттық емделуге қарсы көрсеткіш болса, қазір бұл кедергі жойылды. Әзірге бұл пилоттық жоба, бірақ оған мемлекет тарапынан қаржы бөлініп, 18 жасқа дейінгі алғашқы балалар 1 шілдеден бастап санаториялық-курорттық ем ала бастады. Шипажайда балалар ата-анасымен бірге болады, олар санаторийде тұру құнының 30 пайызын ғана төлейді, қалған қаражатты мемлекет өтейді.
Өзгерістер сонымен қатар физиологиялық бұзылыстары бар мүгедектігі бар балалар мен мүгедектігі бар ересектерге арналған гигиеналық құралдарды шығаруға әсер етті. 2005 жылдан бері мемлекет таратып келе жатқан жөргектер көбейді. Қазір норма күніне 4 данадан жылына 1460 дана. Сондай-ақ, Жұлын жарығы диагнозы қойылған адамдар бүгінде біз көптен бері іздеген бір реттік катетермен қамтамасыз етілген.
Тағы бір маңызды жетістік, мүгедектігі бар жандардың туыстары енді жеке көмекшілер бола алады. Олар әлеуметтік қамсыздандыру органдары арқылы еңбекақы алатын болады, ең бастысы, әлеуметтік аударымдар төленеді. 1-ші топтағы мүгедектігі бар адамдарға күндізгі уақытта 8 сағат көмек көрсетілсе, оның жеке көмекшісі айына шамамен 120 мың теңге алады.
— Мүмкіндігі шектеулі жандарды протездеу мен жұмысқа орналастыруда өзгеріс болды ма?
— Протездеу саласында қаржыландыру тұрақты және өсіп келеді. Қазір жоғары технологиялық протездеуге көбірек қаржы бөлініп жатыр. Бірақ әзірге бұл жеткіліксіз және біз Сенатта осы қызметтердің сапасы мен қолжетімділігі туралы мәселені үнемі көтеріп келеміз. Жұмыспен қамтуға қатысты біз Инклюзия кеңесінің отырысында бірнеше рет сөз сөйледік. Осыған байланысты үкіметке көптеген ескертулер мен шағымдар бар және олардың барлығын Сенат ел басшылығына жолдаған.
Атап айтқанда, жұмыс берушілерді ынталандыру туралы айтып отырмыз, өйткені бүгінгі күні олардың заңды түрде белгіленген ынталандыруларға көңілі толмай отыр. Бүгінде жұмыс берушіге мүгедектігі бар жанды жұмысқа қабылдағаннан гөрі бір реттік айыппұл төлеу оңайырақ. Осы ретте біз мүгедектігі бар жандардың өздері жұмысқа орналасуға және тұрақты жұмысқа жақсы дайындалуы керек деген сұрақтарды талай рет көтердік. Өйткені олардың көпшілігі өздерінің бойларында қандай қабілет бар екенін білмей, жауапкершілікті өз мойнына алудан қорқады. Көбінесе мүгедектігі бар адам жұмысқа орналасып, бір ай немесе бір жарым айдың ішінде жұмыстан шығып кетеді, өйткені олар үйде отыруға үйренген.
