Денсаулық сақтау саласындағы реформаның ұйымдастырушылары өз аттарына айтылып жататын түрлі сынға үйренген, бірақ Сенат кеңесшісі Марат Мамаевтың жасаған мәлімдемелеріне назар аудару қажет.
Қазақстан халқына медициналық көмек екі пакеттің шеңберінде жүзеге асырылады — тегін медициналық көмектің кепілдендірілген көлемі (медициналық көмектің кепілдендірілген көлемі) және міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру (МӘМС).
Бірінші нұсқада барлық азаматтар көмек ала алады, ал екіншісінде — тек сақтандырылған халық, ай сайынғы әлеуметтік медициналық сақтандыру жарналарын төлейтіндер. Жарна төлеуде кем дегенде бір айды өткізіп алсаңыз сіз сақтандыру құқығынан айрыласыз.
Қоғамда жарна не үшін төленеді және қандай қызметтер алуға болады деген сұрақ жиі қойылып отырады. Зерттеулер көрсеткендей, қызмет көрсетуді пакеттерге бөлу принципі де өте түсініксіз, ал Денсаулық сақтау министрлігі жақын арада бұл түсініксіздеу механизмді өзгертуді жоспарлаған емес.
МӘМС-ті зерттеу неліктен маңызды?
Экономика және денсаулық сақтауды қаржыландыру бойынша консультант және сарапшы, оның ішінде ірі мемлекеттік және халықаралық жобалар шеңберінде, Сенат жанындағы консультативтік-кеңесші органның тұрақты мүшесі Марат Мамаев зерттеу жүргізіп, өзінің Facebook әлеуметтік желісіндегі ресми парақшасында жариялаған. Зерттеуді АҚШ-тың Халықаралық даму агенттігі (USAID) қолдаған.
Сарапшы медициналық қызметтер пакеттерін қалыптастыру процесінің ашықтығы мен есептілігін арттыру және оларды қаржыландыруға арналған Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік шығындар мәселесін көтерген.
Жоба аясында медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі мен міндетті медициналық сақтандыруға медициналық көмек пакеттерін қалыптастыру, әлеуметтік желілерге мониторинг жүргізу, сұхбаттасу бойынша нормативтік құжаттарға талдау жасалды, тұжырымдамалық ұсыныстар әзірленді.
Бұл екі топтама Қазақстан Республикасының «Адамдардың денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодексі, «Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы» заңы, Үкіметтің қаулылары мен Денсаулық сақтау министрлігінің бұйрықтары негізінде құрылған.
Сарапшылар не ұсынады
Сауалнама барысында респонденттердің кепілдендірілген медициналық көмек пен міндетті медициналық сақтандыру қызметін қалыптастыру үдерісіне қатысты пікірлері де жинақталды. Автор барлық ұсыныстарды үш топқа топтастырды:
1. мәселені нақтылау және детальдеу қажет;
2. процестің ашықтығын қамтамасыз ету қажет;
3. ақпаратты белгілеу.
Сауалнамаға қатысушылар өздерінің жауаптарына келесідей түсінік берді:
«Бізге медициналық қызметтердің егжей-тегжейімен бірге кепілдендірілген медициналық сақтандыру мен міндетті медициналық сақтандырудың нақты тізімі қажет. Міндетті медициналық сақтандыруға енгізілген қызметтердің нақты тізімі әлі жоқ. МӘМС тарификаторы бойынша жоғары ақылы қызметтерді табу әрдайым мүмкін емес, ол қызметтер тарификаторда болса да, қызмет көрсететін медициналық мекеме болмай жатады. Кейбір кодтар үшін төлем сәйкес келмей жатады. Төлем операцияның құнын ақтамайды. Медициналық көмекке деген шынайы қажеттілік белгісіз болып қалады және пакеттерді қалыптастыру кезінде ескерілмейді. Фельдшерлер бұл құжаттарды ұзақ уақыт бойы ойластырып келген. Егер бұл жүйелер адам өмірін жеңілдетпесе бізге ӘМСҚ құрылымы, содан кейін медициналық көмек пен міндетті медициналық сақтандырудың кепілдендірілген көлемі не үшін қажет, олар әзірге науқастар мен дәрігерлердің өмірін қиындатуда. Емханалар кезектерге толы».
Бұл сауалнамаға қатысушылар жазған мәселелердің бір бөлігі ғана.
Зерттеулердің үлкен бөлігі респонденттер арасында кепілдендірілген медициналық сақтандыру мен міндетті медициналық сақтандыруды қалыптастыру жүйесі бойынша ұсыныстар мен ескертулерге арналған, бұл мәселе 44 беттің 10 парағын құрайды.
Респонденттер скринингтің барлық кезеңдерін МӘМС-ке көшіру қажет деп санайды. Жалпы медициналық сақтандыру (яғни оларды ақысыз ету), медициналық сақтандырудың халықаралық стандарттарын енгізу, консультацияларға тарифтерді көтеру, кепілдендірілген медициналық көмектің көлемін ұлғайту, пакеттерді біріктіру, кеңірек мүмкіндік беру, қаржыландырудың тізбесі мен принциптерін қайта қарастыру, шешім қабылдау тетігін ашық ету, қоғамдық ұйымдарды қызметтер тізімін құруға жұмылдыру және осы тізімді егжей-тегжейлі түсінікті етіп жасау қажет деген пікірді ұстанады.
Заңнамадағы олқылықтар
Мамаев жуырда «Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау жүйесін реформалаудың жолдары» тақырыбында өткен семинар барысында денсаулық сақтауды қалыптастыру мәселелері бойынша заңнамалық мәселелерді шешуге қатысты Денсаулық сақтау министрлігінің ресми позициясы туралы сауал жолдаған.
Мамаев бүгінде салықтардан, жарналардан және аударымдардан қандай медициналық көмек алуға болатындығы туралы мәселені тек Денсаулық сақтау министрлігі шешетіндігін атап өтті. Бұл процесстегі ашықтықтың болмауы медициналық көмектің қол жетімділігінің нашарлауына және медициналық көмекке деген нақты қажеттіліктің манипуляциясына алғышарттар жасайды. Заңнамадағы олқылықтар қазақстандықтар қаржыландыратын медициналық қызметтерді қосу немесе алып тастау логикасы туралы түсінік бермейді, бұл жарналар 2022 жылы 1,5 трлн теңгеден асады.
«Вице-министрдің жауабынан мен мынаны түсіндім: бұл мәселені зерттеу көп уақытты алады. Қысқа мерзімде кепілдендірілген медициналық көмек пен міндетті медициналық сақтандыруды заңнамалық реттеу мәселесі Денсаулық сақтау министрлігінің басты мәселесі болып табылмайды», — деді сарапшы.
Мамаевтың зерттеулері медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін қалыптастырудағы тұжырымдамалық тәсілдердің асимметриясы және міндетті медициналық сақтандыру тізбегі сияқты проблемаларды көрсетті. Заңнамаларда медициналық көмекті қалыптасу принциптері анықталмаған.
Заңнамалық актілерде денсаулық сақтау министрлігінің нормативтік актілеріне сілтеме жасайтын көптеген заңдық нормалар бар, МККК мен МӘМС-ке қосу немесе алып тастау қызметтерін таңдау критерийлері жоқ.
Сонымен қатар заңнамада пакеттерді қалыптастыру тәртібі анықталмаған, пакеттерді талқылау процесі қоғамдық мүдделердің тепе-теңдігін ескермейді. Заңнама технологияларды (медициналық қызметтерді) іздеуге және бағалауға, сондай-ақ олардың қолданылуын бақылауға өкілетті тұрақты ұйымдық құрылымдардың болуын қарастырмаған.
Сондай-ақ заңнамада медициналық көмек пен міндетті медициналық сақтандырудың кепілдендірілген көлемін қалыптастыру үдерісіне қатысқан адамдардың адал емес әрекеттері тәуекелдерін азайту шаралары қарастырылмаған.
Автор бұл сұрақтарды мемлекетке шешуді ұсынады.
