Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары проблемалық аймақтарды анықтау және мұнда тұру сапасын арттыру мақсатында Балалар қызмет көрсету орталықтарына мониторинг жүргізді. ҰАТ балаларды құқықтары бұзылған жағдайда жабық мекемелерде қорғауға көмектеседі. ҰАТ Үйлестіру кеңесінің мүшесі Лаура Акатаева орталық басшыларына бару нәтижесінде қандай ұсыныстар берілгенін айтып берді.
Ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының шоғырландырылған баяндамасын таныстыру барысында Қазақстанда әлеуметтік қызметтер мен арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсететін бірқатар ұйымдарда кәмелетке толмағандардың орын алған проблемалары мен құқықтарының бұзылуына қатысты маңызды тұжырымдар айтылды. ҰАТ қатысушыларының қызметін жалпы үйлестіруді ҚР Адам құқықтары жөніндегі уәкілі Эльвира Әзімова жүргізеді.
Мониторинг барысында ұлттық алдын алу тетігінің Үйлестіру кеңесінің мүшесі Лаура Ақатаева өзекті проблемалық аймақтарға, оның ішінде жабық мекемелердің осы үлгідегі ғимараттарының олардағы балалардың мұқтаждықтары үшін жарамсыздығы мен сәйкессіздігіне, медициналық қызмет көрсету сапасы мен адами қадір-қасиетін қолдау мәселесіне, сондай-ақ ұлттық алдын алу тетігі институтының өз қызметі туралы хабардар болмауына назар аударды.
«Арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету орталықтарындағы жүйелі бұзушылықтар өздерінің ведомстволық бағынысты медициналық-әлеуметтік мекемелерінің уәкілетті жергілікті атқарушы органдары тарапынан үйлестіру мен бақылаудың жеткіліксіздігінен көрінетін бірқатар жүйелі проблемаларды анықтады», — деп атап өтті Лаура Ақатаева.
Ағымдағы жағдайды жақсарту мақсатында ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары уәкілетті органдарға, сондай-ақ жабық үлгідегі кәмелетке толмағандарға арналған мекемелердің басшыларына бірқатар ұсынымдар берді.
«Бірінші кезекте балалар мекемелеріндегі жалпы тұрғын үй жағдайын жақсарту қажеттігін атап өткен жөн. Атап айтқанда, жасы мен денсаулығына сәйкес келетін үйге жақын өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ету ұсынылды. Балаларға арналған тұрғын үй көлемін — бір балаға арналған жатын бөлмеде кемінде 4 шаршы метр ұлғайту маңызды. Ұсынымдардың ішінде уәкілетті органдарға бір уақытта бір тәрбие тобында болатын балалардың санын 6-8 адамға дейін азайту ұсынылады. Қазіргі уақытта балалар мекемелерінде бір топтағы адамдардың жалпы саны 12 — ге дейін жетуі мүмкін», — деп атап өтті Ләззат Ақатаева.
Бұдан басқа, ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары заңнамалық деңгейде балаларды бір тәрбие тобынан екіншісіне ауыстыруға тыйым салуды ұсынады — бұл баланың мүдделеріне сәйкес келетін жағдайларды қоспағанда.
Сондай-ақ, Лаура Ақатаева ақыл-есі кем балаларға арналған түзету, арнайы мектептерге ауыса отырып, ақыл-есі кем балаларды дамыту және оңалту динамикасын көтермелеу қажеттігіне назар аударды.
Сондай-ақ, ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары өз ұсыныстарында әлеуметтік-педагогикалық қызметтер көрсету үшін штаттық нормативтерге баса назар аударды.
«Қызметкерлердің штат кестесін мынадай түрде түзету ұсынылады: оқыту тобына тәрбиешінің 2 ставкасы (1,5 ставканың орнына), әрбір 20 қызмет алушыға психологтың 1 ставкасы (100 қызмет алушыға 1 бірліктің орнына)», — деп қосты Лаура Ақатаева.
ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің базасында Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары арнайы әлеуметтік қызметтер көрсететін балалар ұйымдары мамандарының біліктілігін арттыруды қамтамасыз ету ұсынылды. ҰАТ мүшелерінің айтуынша, бұл процесс жүйелі негізде жүзеге асырылуы тиіс.
Бұдан басқа, педагог қызметкерлерді ҚР Білім және ғылым министрлігімен бірлесіп әзірленген барлық дәрежедегі ақыл-ойы кем балаларға арналған мемлекеттік стандарттармен, жұмыс оқу жоспарларымен және оқу бағдарламаларымен қамтамасыз ету ұсынылады. ҰАТ қатысушылары дефектолог-мұғалімдерді білім беру жүйесіндегі біліктілікті арттыру курстарымен және санаттармен қамтуды жеке қажет деп санайды.
«ҰАТ қатысушылары ұсынған стратегиялық міндеттердің ішінде уәкілетті органдарға кедейлікті еңсеру және мүгедектігі бар балалар отбасыларының әлеуметтік оқшаулануын төмендету үшін әлеуметтік қорғау шараларын әзірлеу, сондай-ақ осындай отбасыларға бала туған сәттен бастап қолдау көрсету ұсынылады. Әлеуметтік жетімдіктің алдын алу шарасы болып табылатын тиісті қолдау, оның ішінде психологтар мен дефектологтарды қоса алғанда, мекемелердің тар бейінді мамандарының отбасыларына консультациялар беру арқылы жүзеге асырылуы мүмкін», — деп түсіндірді Лаура Ақатаева.
ҰАТ қатысушыларының ерекше назары мүмкіндігі шектеулі балалардың ерте жастан қабілеттері мен қажеттіліктерін анықтау және бағалау үшін Ұлттық пәнаралық жүйені құру қажеттілігіне аударылды.
Ұлттық алдын алу тетігінің қатысушылары жергілікті атқарушы органдарға өздері қызмет көрсететін балалар мен отбасыларға ашық және есеп беру үшін әлеуметтік қызметтер мен әлеуметтік күтім саласында жұмыс істейтін ҮЕҰ-ны басқаруды жақсартуды ұсынды.
Ұсынымдардың ішінде балалар ұйымдарының басшыларына ҚР Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің атына шағымдар мен өтініштер жазу мүмкіндіктері туралы Балаларды ақпараттандыру жүйесін жолға қою, ал мекемелердің қызметкерлері үшін — барлық қажетті ақпаратты орналастыру және азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің алдын алуға бағытталған ұлттық алдын алу тетігінің қызметі туралы егжей-тегжейлі баяндалатын арнайы семинар өткізу белгіленді.
Қазақстанда институционалдық күшейту БҰҰ Даму Бағдарламасының қолдауымен жүзеге асырылатын ҰАТ қатысушыларының мониторингтік сапарлары балаларды жабық мекемелерде олардың құқықтары бұзылған кезде көмектесуге және қорғауға, заңнамаға қажетті өзгерістер енгізу мақсатында проблемаларды анықтауға, сондай-ақ балалар мекемелерінің жұмысын жетілдіру бойынша басқа елдермен бөлісуге болатын озық практиканы әзірлеуге арналғанын атап өткен жөн.
