Саида Қалықованың өмірін оңай деп атауға болмайды. Бала кезіндегі миға ота жасалды, көру қабілетінің жоғалуы оның өмірін күрт өзгертті. Алайда бойжеткен ештеден бас тартқан жоқ. Ол оқумен және музыкамен шұғылданып, Қазақстандағы өнер университетін, «Болашақ» бағдарламасы бойынша Италиядағы консерваторияны бітірді. Ол әлемдегі жалғыз музыка академигі болды. «Қазақстанның 100 жаңа тұлғасы» тізіміне енді. Өзінің оннан астам шығармасын жазған ол қазір Астанада жиі жеке концерттерін беріп тұрады. Өз үлгісімен ол адамдардың тағдырын өзгертеді және қолын төмен түсіргендерді шабыттандырады.
Саида Қалықова Орал қаласында дүниеге келген. Бала кезінен ол ізденімпаз және ақылды болды. Ал одан музыкаға қашан қызыға бастағанын сұраса, қыз қалжыңдап: «Туғаннан бері» деп жауап береді. Оның отбасында барлығы шығармашылықты жақсы көреді.
«Бізде өте жақсы аула, мейірімді балалар болғаны есімде. Бірде жанымызға музыка пәнінің мұғалімі келіп, балаларды жинап жатқанын айтты. Бәріміз музыка мектебіне жазылу үшін аулаға шықтық. Кейбіреулерінен бойым кішірек, бойым кіші болғанымен басшыдай болдым. Осылай мен фортепиано сабағына жазылдым. Бос отырғанды ұнатпайтын адаммын. Ол кезде сабақ таңертеңнен түскі уақытқа ауыстырылатын. Таңертеңгілік бос уақытты музыкаға арнадым. Мен әрқашан ерте, таңғы 6-да тұратынмын. Менің ішім пысатын. Мен билеуге, тоқыма тоқуға баруға үлгеретінмін. Кейде сабаққа да сәл кешігіп қалатынмын. Үй тапсырмасын орындамайынша мен серуендеген емеспін. Әжем маған жиі ұрысатын, сен дұрыс емессің, тіпті серуенге де шықпайсың», — деп еске алады Саида.
Қыз бірнеше ай бойы музыка мектебіне барды. Бір күні ата-анасына қорқынышты диагноз қойылды — Саидада ми ісігін тапты. Қыздың анасы Любовь Жайымқызы сол уақытты есіне түсірмеуге тырысады.
«Күнделікті өмірде ешқандай белгілер болған жоқ. Алайда температурасы көтерілген кезде оның басы қатты ауырған. Бір күні ол тақтаның жанында есінен танып қалды, біз тексеруді бастадық. Дәл сол кезде менингит эпидемиясы болды, мен дәрігерлерге айттым, мүмкін осы шығар. Бәрі нашар болды. Олар ісік ауыр, үлкен және жетуге қиын жерде жатқандықтан, шұғыл отаға бару керектігін айтты. Ота Мәскеуде жүргізілді. Бәрі жақсы өтіп жатты … Бірақ оянғанда, оның көру қабілетінен айырылғаны белгілі болды. Ол ұзақ уақыт бойы қалпына келді, мезгіл-мезгіл Мәскеуге емделуге барды. Бірақ көру қабілеті оралмады. Бүгінге дейін оның бес пайызы ғана бар», — дейді Саиданың анасы.
Саида бір жылдан кейін музыкаға және мектеп бағдарламасына қайта оралды, оның барысында оңалту жүргізілді. Жаттығу үйде болды. Мектеп мұғалімдері де, музыка пәнінің мұғалімі де келетін. Бейнелеу өнері сабақтары қиын сәттердегі көмек сияқты болды.
«Мұғалім қыздың өте дарынды екенін, диплом алу үшін музыка мектебінде оқуы керектігін айтты. Нәтижесінде Саида жалпы білім беретін және музыка мектептерін үздік бітірді», — дейді Любовь Жайымқызы.
«Мен ешқашан баға үшін бестікке оқуға ұмтылған емеспін. Мен барлығына қызығатынмын. Біз тіпті мектеп бағдарламасындағыдан да көп көлемде өттік. Бұрын мұғалім математикалық есепті оқып жатқанда, мен оны шешіп қойғанмын. Мені ылғи асығыс қыз дейтің ғой», – деп күледі Саида.
Саида өмірінің әрбір жаңа кезеңін қызықты әрі жарқын деп атайды. Оралдағы музыкалық колледжді бітірген соң Астанаға аттанады. Өнер университетіне түсті. Бұрынғыдай қазір де Саиданың анасы үнемі қасында болып, еріп жүреді.
Саида бос уақытында итальян және француз тілдеріндегі сабақтарға баратын. Мен көптеген концерттерге қатыстым.
«Ол кезде Астананың жаңа аудандары енді ғана салынып жатқан еді, онда инфрақұрылым жоқ, көрнекті ғимараттар тұрды, оларда концерттер өтіп жатты. Ал біз бұл концерттерге оң жағалаудан бетон араластырғыштарда жететінбіз. Сосын жүргізушілер бізді әзілдеп, тайынбайтын музыканттар деп атады. Бірде итальяндық мұғалім тілді білу деңгейін тексеруге шешім қабылдады және менің ұпайым ең жоғары болды. Содан кейін ол нәтижені елшілікке апарды, олар мені Италияға грантқа оқуға жіберуді ұсынды. Бірақ мен патриотпын.
Мен ойладым, қалай болды, осында үш жыл оқыдым, соңында Италия университетінің дипломын аламын ба? Ұстаздарымыздың еңбегі осында, Қазақстанда алатын дипломымда көрінсе екен деймін. Сондықтан мен Италияға екі айға ғана бардым. Бұл тәжірибе болды, сол жерде жеке концерт бердім. Оқуды бітіруге екі ай қалғанда Қазақстанға оралып, бакалавр дәрежесін осында алды. Сонымен қатар мен Италия министрлігінен шақырту мен білім грантын алдым», — дейді Саида.
Бір жылдан кейін бойжеткен «Болашақ» бағдарламасы бойынша Италиядағы магистратураға түсті. Шақырушы елдің елшілігі құжаттарын рәсімдеуге көмектесті. Оқытуды бастамас бұрын консерватория дайындық деңгейлеріне бөлінеді — біріншіден алтыншыға дейін. Мұнда алтыншы ең жоғары.
«Мен рейтингтік концерт бердім. Мені алтыншы деңгейге бөлді, оны «солист пианист» деп атайды. Осылайша мен оқуды бастадым. Деңгейім бойынша жылына екі рет сағаттық концерт бердім, екі ғылыми жұмыс дайындадым. Оқыту итальян тілінде жүргізілді. Оқу екі жарым жылға созылды. Менің көптеген курстастарым оқуды аяқтады, бірақ диплом алған жоқ. Онда осылай жұмыс істейді. Диплом үшін сізге белгілі бір балл қажет. Олардың болашақта абыройына нұқсан келтірмейтін лайықты түлегі болу керек. Франциядан келген бір адам маған оқыған консерваторияның «Қытай қабырғасы» екенін түсіндірді. Ол жерге оқуға түсу өте қиын. Сосын магистр дәрежесін алу үшін де көп күш салу керек. Мемлекеттік емтиханға түсу үшін балды есептеу үшін оқу бөліміне жіберілгенімде менің жинаған ұпайым мүмкін болатын 110 баллдан 109 балл болды. Олар қатты таң қалды, дәл осындай ұпайды небәрі 108-ді соңғы рет 10 жыл бұрын басқа студент алған. Жалпы, бұл сирек кездесетін жағдай. Мен, әрине, мемлекеттік емтиханға жіберілдім. Емтихандарды тапсырғаннан кейін менің баллым 110 болды. Құрмет белгісімен марапатталдым. Магистратураның орнына музыка мамандығы бойынша академиялық дәреже алдым, бұл PhD дәрежесінен де жоғары. Мен әлемдегі жалғыз музыка академигімін. Басқа мамандықтар бойынша академиктер бар, мысалы, экономика, бірақ мен музыкада жалғыз мен. Айтпақшы, кейін мен де Шостакович атындағы Санкт-Петербург академиялық филармониясының тұлғасы атандым. Ол өмірін толығымен музыкаға арнағандарға беріледі», — дейді пианист.
Саиданың Италияда қалуға мүмкіндігі болды. Оған азаматтық, пәтер және жұмыс уәде етілген. Әртүрлі театрлар мен консерваториялардан дарынды пианистті жұмысқа алу туралы өтініштер түсті. Алайда қыз анасымен бірге Қазақстанға оралуды ұйғарған. Сонымен қатар, «Болашақтың» шарты бойынша бес жылдық стипендия үшін жұмыс істеу қажет болды.
Қазақстанда Саида мекеме директорының шақыруымен астаналық филармонияға солист болып жұмысқа орналасты. Бұл жерде ол осы күнге дейін сегіз жылдан астам жұмыс істейді.
«Мен Астанада мезгіл-мезгіл концерттер беремін. Мен бағдарламаны өзім дайындаймын. Дайындық өте маңызды. Мен кейде бұл үйлену тойын ұйымдастыруға ұқсайды деп қалжыңдаймын. Жүргізушілер және көйлек, шақыру қағаздары, LED-экран, жарықтандыру керек. Бұл үлкен процесс. Бір концерт – 110 беттік ноталар. Концерттердің бірінде 1 сағат 40 минутқа созылған концерт кезінде 10 айлық бала алдындағы орындықтың артқы жағын ұстап алып, көзін сүзіп, тыңдаған оқиға болды. Бұны оның ата-анасы маған айтты. Жылай ма деп уайымдап еді, осылай болды. Мүмкін, ол өскенде музыкант болады », — деп есіне алады қыз.
Осы жылдар ішінде Саида 11 жеке концерт берді, 50-ден астам концертке қатысты. Бұқаралық шараларға тыйым салынған карантин екі жылға созылғанын ескерсек, бұл өте көп. Бұған қоса, қыз елуден астам мотивациялық кездесулер өткізді, қайырымдылық шараларына қатысады. 2017 жылы пианист «Қазақстанның 100 жаңа тұлғасы» жобасының жеңімпазы атанды.
«Бір отбасының зағип баласы бар еді. Әжесі оны балалар үйіне тапсыруды талап етті. Сәттілікпен олар менің қайырымдылық жеке концертіме келді. Бұл кезде баланы балалар үйіне тапсыру үшін құжаттар рәсімделіп жатқан болатын. Концертте баланың әжесі мені көріп, көру қабілеті нашар адамның да басқалармен бірге жетістікке жететінін түсінді. Олармен оңалту орталығында бірнеше рет кездестім.
Содан кейін біраз уақыттан кейін баланың анасымен базарда кездейсоқ жолымыз кесіліп қалды. Менімен кездесу олардың өмірін өзгерткенін, ененің де пікірі өзгергенін айтты. Жалпы, олар баланы қалдырды. Біз хабарласып тұрамыз, олардың жұмысы жақсы. Кейде олар менің концерттеріме келеді.
Аутизммен ауыратын студент қыз да болды. Оқу кезінде курстастары жағымсыз әзілдер айтты немесе бірдеңе жасады, нәтижесінде ол 20 жыл бойы бөлмесінде жабылды. Сіз елестете аласыз ба? Ол адамдардан қорқатын, тіпті бөлмесінде тамақтанатын. Бір күні оның әпкесі әйтеуір мен туралы біліп, менімен кездесуге көндірді. Содан кейін мен итальян тілінен сабақ бердім, ол маған келетін. Бір айдан кейін анасы келіп, рахметін айтты. 20 жыл ішінде алғаш рет бүкіл отбасы бір дастархан басында тамақтанды. Әр түрлі әңгімелер болды», – дейді Саида.
Саида мен оның анасының айтуынша, Италияға жұмысқа кетуге қазір кеш. Кезінде оны шетелге жұмысқа шақырғандардың байланысы қалмады. Любовь Жайымқызы түсіндіргендей, Еуропаның менталитеті басқа. Егер сіз бір рет бас тартсаңыз, екінші рет сізді шақыру екіталай.
Саида сонымен қатар композитор. Осы уақытқа дейін ол 20-ға жуық жеке туындысын жазған. Ол тағы бесеуімен жұмыс істеп жатыр.
Саида өзінің алғашқы шығармасын 15 жасында шығарып, оны «Жаңбырдан кейін» деп атаған.
«Жаңбырдан кейінгі Оралдың қандай әдемі болғаны есімде. Бұл әрқашан кемпірқосақ, жақсы жарық ауа-райы. Бір шығарманы сабақ арасындағы үзілісте жаздым. Шабыт түнде келген жағдай болды. Кейде басын немесе аяғын жазамын. Анамды тыңдаймын, жұмыс осылай бітеді дейді. Ол сұрайды: «Ал оған дейін?» Мен жауап беремін: бұған дейін мен әлі білмеймін », — деп күлді Саида.
Пианист өзінің кеңсесі мен үлкен фортепианосы бар өз үйін армандайтынын мойындады, онда ол көршілеріне кедергі жасамай, өз композицияларын еркін жасай алады. Шынында да, ол және анасы қазір тұратын пәтерде әлсіз дыбыс оқшаулауы бар. Қалаған кезде музыка жасау мүмкін емес.
«Біз тоңазытқыштың есігінің қағылуы естілетін үйде тұрамыз. Ал кейде ойланып қаламын, менің мотивациялық кездесулер өткізуге құқығым бар ма? Менің жеке үйім жоқ. Менің жолымды біреу ұстана алатындай материалдық тұрғыдан қамтамасыз етілмеген. Мен мансапта үлкен жетістікке жеттім», — деп түйіндеді ол.
