Бүкіл әлемде, оның ішінде Қазақстанда аутизммен ауыратын балалардың саны артып келеді. Республикада 12 087 бала аутизммен ауырады. Бұл туралы өңірлік коммуникациялар қызметінде өткен брифингте Арнайы және инклюзивті білім беруді дамытудың ұлттық ғылыми-практикалық орталығының Оңалту және жаңа технологияларды енгізу бөлімінің басшысы, жоғары санатты педагог-психолог Зәуре Жангелдинова мәлім етті.
Статистикаға сәйкес, Қазақстанда ерте жастағы аутизммен ауыратын балалардың саны 1052 бала, мектепке дейінгі жастағы балалар (3-5 жас аралығында) – 4331 бала, 6-18 жас аралығындағы балалар – 6704 баланы құрайды.
«Біз аутизммен ауыратын балалардың көбеюін көріп отырмыз. Себептердің бірі-ерте жастағы аутизмі бар балалардың психологиялық-педагогикалық көмегінің жеткіліксіздігі, баланың дамуына ерте араласудың болмауы. Қазіргі әлемде ерте араласудың маңыздылығы туралы айтылып жатқанымен, әлемдік статистика ерте түзету көмегі бар аутизммен ауыратын балалардың 60-70% қоғамда жақсы бейімделіп, әлеуметтенетінін көрсетеді», — деді спикер.
Бүгінде елімізде 18 жасқа дейінгі балаларға жеке немесе топтық нысанда көмек көрсететін 208 психологиялық-педагогикалық түзету кабинеті мен 18 оңалту орталығы жұмыс істейді. Сондай-ақ 44 арнайы және жалпы білім беретін мектепке дейінгі ұйымдарда және 9 аутизм орталығында аутизммен ауыратын балаларға психологиялық-педагогикалық көмек көрсетіледі.
2022 жылы психологиялық-педагогикалық түзету кабинетінде аутизммен ауыратын 1789 балаға, оңалту орталығында 288 балаға, аутизм орталығында 733 балаға психологиялық-педагогикалық көмек көрсетілді.
2020 жылы отандық мамандар аутизммен ауыратын баланың қарым-қатынасына, әлеуметтік өзара әрекеттесуіне және әлеуметтенуіне бағытталған арнайы дамыту бағдарламасын әзірледі. Бүгінде ол оңалту орталықтарында, психологиялық-педагогикалық түзету кабинеттерінде, арнайы және жалпы білім беретін мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында қолданылады.
«Оңалту және жаңа технологияларды енгізу» кафедрасының педагог-психологы Әсел Бақтығали аутизммен ауыратын балалардың 90 пайызында сенсорлық интеграцияның бұзылуы, яғни сенсорлық интеграцияның дисфункциясы бар екенін айтады. Сенсорлық интеграциялық терапия аутизмі бар баланың мінез-құлқын және дамуын ұйымдастырудың тиімді әдісі болып табылады.
«Аутизмі бар балалар миындағы сенсорлық ақпаратты тіркемейді, нәтижесінде қалаусыз немесе аулақ жүріс-тұрыс пайда болады. Көбінесе мұндай балалардың миы қауіпті оқымайды және бала бұдан тәжірибе алмайды», — деді ол.
Аутизммен ауыратын балалардың мінез-құлқын реттеу және қоршаған әлемге бейімделу үшін сенсорлық сезімдерді қабылдау өте маңызды. Осы мақсатта мамандар аутизммен ауыратын балалардың мінез-құлқын реттеуге және бейімделуге көмектесетін сенсорлық ойындардың тактикасын қолданады.
Өз кезегінде «Оңалту және жаңа технологияларды енгізу» кафедрасының педагог-логопеді Жанар Естемесова аутизмге шалдыққан балалармен жұмыс жасауда баламалы және қосымша қарым-қатынас құралдарын қолдану қажет екендігімен бөлісті. Бұл диагнозы бар кейбір балалар өздерінің қажеттіліктері мен тілектерін ауызша айта алмайды, басқалары жақын адамдарымен қарым-қатынаста сөйлеуді қолдануда шектеулерге ие.
«Баламалы және қосымша қарым-қатынас әдістері — бұл сөйлеуді болдырмайтын немесе оны толықтыратын және баланың отбасындағы өзара әрекетін жақсартуға ықпал ететін қарым-қатынас әдістері. Оның үстіне біз күнделікті өмірде осындай қарым-қатынас әдістерін қолданамыз. Бұл, мысалы, жол белгілері, киім жапсырмалары, қоғамдық дәретханаларды көрсететін белгілер және т.б. Альтернативті коммуникация дегеніміз — адамның ауызша және жазбаша сөйлеуді қолданбай, кез келген ақпаратты беру немесе қабылдаудың барлық тәсілдері. Ал қосымша коммуникация дегеніміз – объектілерді, ым-ишараны және графикалық белгілерді пайдалана отырып, ақпаратты ауызша емес тасымалдау құралы», – дейді Жанар Естемесова.
Бұл ретте байланыс құралдары төмен технологиялық, орта технологиялық және жоғары технологиялық болып бөлінеді.
Мамандардың пікірінше, баламалы және қосымша коммуникацияларды қолдану сөйлеу мен тілді дамытуға, соның ішінде сөйлеуді түсінуге және ана тілін меңгеруге ықпал етеді. Олар бұл байланыс әдістерін мүмкіндігінше ертерек енгізуге кеңес береді.
Өткен жылы Қазақстанда аутизммен ауыратын 8,5 мыңнан астам бала тіркелгені хабарланған болатын.
