Қостанай облысында төртінші жыл «Ақпараттық онжылдықтан инклюзивті қоғамға» жобасы жүзеге асырылуда. Бұл қандай жоба ?
Бүгінде облыста ресми мәлімет бойынша 27 мыңнан астам мүмкіндігі шектеулі жан болса, оның 2624-і балалар. 2023 жылы облыста мүмкіндігі шектеулі жандарды әлеуметтік қолдауға 9,5 млрд теңге бөлінді.
«Қостанай облыстық оңалту орталығының базасында жылына жеке бағдарлама бойынша оңалтуға ұсынымдары бар 300-ге жуық баланы қамтитын 20 төсектік балалар бөлімшесі жұмыс істейді, қазірдің өзінде 211 бала оңалтудан өтті. Облыста аутизмге шалдыққан және басқа да психикалық ауытқулары бар балаларға арналған күндізгі күтім орталығын ашу жоспарлануда. Ол үшін қазір арнайы таңдалған ғимарат қайта жөндеуден өтіп жатыр», — деді Қостанай облысының Жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы басшысының орынбасары Әлия Мекебаева.
Толеранттылық мәдениеті
Тәрбие онкүндігін ұйымдастыру комитетінің төрағасы, Ахмет Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің психология кафедрасының профессоры Лилия Саркисян мемлекет тарапынан мүмкіндігі шектеулі азаматтарға жыл өткен сайын көбірек көңіл бөлінуде деп есептейді. Бірақ, оның ойынша, инклюзивті қоғамға қол жеткізу үшін алдымен мүгедектік мәселесіне жаңаша көзқараспен қарау керек. Бұл біздің қоғамның маңызды бөлігі екенін түсінуге және әрбір адамның бойынан, ең алдымен, тұлғаны көруге мүмкіндік беретін инклюзивті мәдениетті, яғни осындай азаматтарды қабылдау мәдениетін қалыптастыру.
«Біз облысымыздың әрбір тұрғынына мүгедектік ең алдымен азаматтық құқықтарды қамтамасыз ету мәселесі екенін түсіндіріп, жеткізуіміз керек, сондықтан өткізілетін іс – шаралар барысында бұл кез келген адамның түбірлік қасиеті болып табылатын әлеуметтік байланыстарға қосу қажеттілігі екені атап өтіледі. Мүгедектігі бар адамдардың проблемаларын түсіну және шешу қоғамның демократиялану деңгейіне, оның ашықтығына және оның мүшелерінің адамгершілік даму деңгейіне байланысты. Өкінішке орай, соңғы жылдардағы айқын және қайғылы фактор-әлемнің барлық елдерінде олардың экономикалық даму деңгейіне қарамастан мүгедектік артып келеді», — деді Лилия Саркисян.
Сонымен қатар, спикердің айтуынша, балалық шақтағы мүгедектік өсуде және бұл жағдай бұл әлеуметтік топтың сандық тұрғыдан маңызды болып келе жатқанын көрсетеді және мұндай адамдардың қоғамдық өмірден шеттетілуі қоғам әлеуетінің айтарлықтай бөлігін жоғалтуға әкеледі.
Профессор бұл бағытта атқарылатын жұмыстар көп және алдымен балалардан бастау керек деп есептейді: мамандардың кәсіби құрамын қалыптастыру. Бұл – реабилитологтар, әлеуметтік қызметкерлер мен білім берудің барлық деңгейдегі мұғалімдері, тәрбиешілер, өндірістік оқыту мамандары. Бірыңғай ақпараттық жүйе арқылы азаматтардың осы тобының қажеттіліктерін және оларды қанағаттандыруға қажетті шығындарды бақылау қажет.
«Бүгінгі таңда мұндай азаматтардың мүмкіндіктері мен қабілеттеріне назар аудару, олардың мүгедектігіне емес, олардың азаматтық құқықтарын сақтауға назар аудару маңызды. Бұрынғыдай оларға қайырымдылық нысаны ретінде қарауды тоқтату керек. Тек осы тәсілмен, бір жағынан, мүгедектігі бар адамдар басқаларға деген тәуелділіктен босатылады, ал екінші жағынан, олардың ата-аналарына, қамқоршыларына, туыстарына жүктеме айтарлықтай төмендеуі мүмкін. Онкүндіктің негізгі қағидалары мыналар болып табылады. «Біз әр түрліміз, біз теңбіз және біз біргеміз» деген сөз. Мен Қазақстанда инклюзивті қоғам, тең мүмкіндіктер қоғамы орнауына осылайша біз бірлесіп көмектесетінімізді атап өткім келеді», — деп атап өтті психолог.
Бірте-бірте
Қостанай облысының білім басқармасы балаларды әлеуметтік қорғау бөлімінің бас маманы Валерия Шатровская да әріптестерінің пікірімен келіседі. Ол инклюзивті қоғам мәселесі қазір шын мәнінде өзекті болып отырғанын, ең алдымен толеранттылық мәселесін шешіп, ерекше білім алуды қажет ететін балаларға тең жағдай жасау керектігін атап өтті.
«Бүгінгі таңда облысымызда 9 мыңнан астам осындай бала бар, оның 2018-і мүмкіндігі шектеулі балалар болса, соған қарамастан олардың 700-ден астамы жалпы білім беретін мектептерде білім алуда. Түзету қолдауы мен тең мүмкіндіктердің тиімді жағдайларын жасау үшін қалалар аудандарының білім бөлімдері әр ұйымда арнайы жағдайлар жасау бойынша жұмыс жүргізеді, олар психологиялық-педагогикалық консультацияны бағалау негізінде қалыптастырылады. Мамандар ата – аналарға қорытынды береді, онда олардың балаларына қандай білім беру қажеттіліктері нақты белгіленеді, білім бөлімі қазірдің өзінде жағдай жасайды», — деп түсіндірді бөлім маманы.
Арнайы жағдай жасау есіктердің табиғи кеңеюін, яғни кедергісіз ортаны құруды, арнайы оқу құралдарының, сөйлеу ақпараттандырушысын болуын және біліктілікті арттыру курстарынан өткен арнайы мұғалімдердің болуын қамтиды.
Облыста жалпы білім беретін мектептердің 7 мыңнан астам мұғалімі инклюзивті білім беру бойынша біліктілікті арттыру курстарынан өтті, бұл олардың жалпы санының 55%-дан астамы. 116 мектепке дейінгі білім беру ұйымында және барлық 34 колледжде білім алу қажеттілігі бар тұлғалардың бейімделуі үшін жағдай жасалған.
«Әр ұйымда ерекше жағдай жасау ерекше қажеттіліктері бар балаларды ерте түзету және арнайы қолдау көрсетумен қамтуды кеңейтудің негізі болып табылады.185 балабақшада 489 бала түзету қолдауын алады. 2019 жылдан бері бірнеше қайырымдылық қорларының бастамалары жүзеге асырылды. Облыста олар жалпы білім беретін мектептерде 14 тірек кабинеті мен бір ресурстық орталықта жұмыс істейді», — деп толықтырды Валерия Шатровская.
Жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының мәліметінше, олардың ашылуы жас балаларға түзеу көмегін көрсетуді кеңейтуге мүмкіндік берді. Қазіргі таңда түзету кабинеттерінде 126 бала білім алуда. Ал, 2019 жылы 10 бала оқыған мұндай кабинет бір ғана болса, қазір облыста 14 тірек кабинеті болса, жыл соңына дейін олардың саны 20-ға жетпек. Олар 200 баланы қамтитын болады.
«Айта кететін жайт, бұрын азайып бара жатқан буын жазғы демалыс болатын. Ал бұл мәселе ата-аналар тарапынан жиі көтерілгендіктен, басқарма оны мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс аясында ұйымдастыруды ұйғарды. Екінші жыл жалпы білім беретін мектептерде оқитын ерекше қажеттіліктері бар балалар демалып, сауығып кетеді. Мысалы, 2023 жылы облыстың 14 ауданынан 292 бала 29 млн теңгеге демалды. 2024 жылға бюджеттен мұндай балалардың жазғы демалысына қажетті сома қарастырылады деп сенемін. – деп қосты бөлім маманы.
Мектеп жасына дейінгі және ерекше білім беруді қажет ететін мектеп оқушыларымен қатар колледж студенттерімен де жұмыс жүргізілуде. Айта кетерлігі, Worldskills облыстық чемпионаты аясында білім алуда ерекше қажеттіліктері бар студенттер арасында кәсіби шеберліктен жарыстар жыл сайын өткізіледі. 2023 жылдың наурыз айында Қостанай қызмет көрсету колледжінің екі студенті Францияда өткен оныншы халықаралық олимпиадаға қатысты.
Өңірде инклюзивті қоғамға көшу үшін көп жұмыс жасалды, бірақ сонымен бірге қоғамда барынша инклюзивті мәдениетті қалыптастыру үшін әлі де көп жұмыс атқарылуда.
