15 қаңтарда Қазақстанда баспанаға мұқтаж жандарды тіркеудің жаңа ережелері күшіне енді. Енді тізімдер санатқа емес, жеткілікті қатаң қағидаттарды сөзсіз сақтауға байланысты. Бұл мемлекеттен пәтер сұрағандардың барлығының құқығын теңестіреді ме?
Жасыратыны жоқ, азаматтардың көпшілігі өз кезегін жылдар бойы күтуге мәжбүр. Статистикаға сүйенсек, Қазақстанда 6,4 миллион адам ғана жеке баспанаға ие. 645 мыңнан астамы жалға берілетін мүлікті алуға кезекте тұр. Оның 39,4%-ы халықтың әлеуметтік осал топтары.
Тұрғын үйді бөлу бойынша әкімдіктердің тапшылығы мен кең өкілеттіктері үлкен тәуекелдер туғызып, тұрғындардың көптеген шағымдарына әкелді. Бұл туралы кезекте тұрғандардың өздері де, кейде мемлекеттік қызметкерлер де айтып жатты. Әсіресе, сыбайлас жемқорлыққа қарсы белсенділер қызықты деректер келтірді. Агенттік мамандары заңсыз берілген 69 пәтерді қайтарып, кезекте тұрған сегіз мыңнан астам адамды негізсіз есептен шығарып, 125 азаматтың, оның ішінде әлеуметтік осал санаттағы азаматтардың құқықтарын қалпына келтірді. Бұл ретте бюджетке 87 миллион теңгеге жуық қаржы жиналды.
Шындығында, қарапайым қазақстандықтар қалаған шаршы метрді ала алмайды, ал шыдамдылық танытқан адамдарға 20 жыл күткеннен кейін берілуі мүмкін.
Сонау 2020 жылы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі тұрғын үй кезегін «Отбасы банк» реттейтінін алғаш жариялаған кезде шаршы метрді тіркеу есепке қою күні бойынша бөлетінін мәлімдеді. Одан кейін жыл сайынғы өсім 50 мыңға жуық адам болса, нақты берілген кілттер саны 17-18 мың екені айтылды. Олар сондай-ақ барлық мұқтаж жандарды пәтермен қамтамасыз ету үшін мемлекетке туу көрсеткішін есепке алмағанда 18 жылдан астам уақыт қажет екенін есептеді.
Есептеп қарасаңыз, соңғы бес жылда мемлекеттік органдарға тұрғын үй заңнамасын бұзуға қатысты азаматтардан 760 мыңнан астам шағым түскен. Тәуекелдер таратудың барлық дерлік кезеңдерінде анықталды.
Тәжірибелі заңгер Олег Владимировтың айтуынша, есеп беру мәселесі тізімдерді жаңарту бойынша жүйелі жұмыстың жоқтығынан байқалды.
«Бұл саладағы сыбайлас жемқорлықтың негізгі себебі – тұрғын үй қорын тіркеу мен бөлудің ашық емес тәртібі, уәкілетті тұлғалардың жауапкершілігінің болмауы. Дегенмен, жаңа ережелер қазіргі шындыққа сәйкес жаңартылды. Шамасы, енді баспана шынымен мұқтаж жандарға берілетін болады».
Дегенмен, барлық жаңа ережелерді бірден тізімдеу мүмкін емес, төменде біз негізгі өзгерістерді ұсынамыз.
Жаңа ережелер қандай?
2023 жылдың 27 желтоқсанында жарияланған құжатта енді тіркеу қызметі өтініш түскен күннен бастап 15 жұмыс күні ішінде көрсетіледі делінген. Тұрғын үй келесі санаттағы тіркелген азаматтарға беріледі:
* Ұлы Отан соғысының ардагерлері;
* жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар;
* көп балалы марапатталған аналар, көп балалы отбасылар.
Осы санаттағы азаматтардың жиынтық орташа айлық табысы отбасының әрбір мүшесіне тұрғын үй алуға өтініш бергенге дейінгі соңғы 12 айдағы ең төменгі күнкөріс деңгейінен 3,1 есе төмен (2024 жылы 134 561,7 теңге) болуы тиіс.
Сонымен қатар, «Тұрғын үй қатынастары туралы» Заңның 69-бабына сәйкес, Сіз тұрғын үйге мұқтаж деп саналасыз, егер:
* коммуналдық тұрғын үй қорынан немесе мемлекеттік кәсіпорынның тұрғын үй қорынан тұрғын үйді есепке қою кезінде және оны беру сәтінде ҚР аумағында меншік құқығында тұрғын үйіңіз жоқ;
* мемлекеттік мекеменің тұрғын үй қорынан тұрғын үйді есепке қою кезінде және оны беру сәтінде осы елді мекенде меншік құқығында тұрғын үйіңіз жоқ;
сатып алу құқығынсыз берілген жалға берілетін тұрғын үйіңіз жоқ;
* сіздің отбасыңыз тұратын тұрғын үй белгіленген санитарлық және техникалық талаптарға сәйкес келмейді;
* көршілес, оқшауланбаған тұрғын үй-жайларда екі және одан да көп отбасы тұрады;
* Сіздің отбасыңызда олармен бір бөлмеде (пәтерде) бірге тұру мүмкін болмайтын кейбір созылмалы аурулардың ауыр түрлерімен ауыратын (Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен аурулар тізбесі бойынша) науқастардың болуы.
Алайда, бұл коэффициент қолданылмайды:
мүгедектігі бар балалар;
мемлекеттік қызметшілер, бюджеттік ұйымдардың қызметкерлері, әскери қызметшілер, ғарышкерлікке кандидаттар, ғарышкерлер, арнаулы мемлекеттік органдардың қызметкерлері және сайланбалы мемлекеттік лауазымдарды атқаратын адамдар;
* баспанасы қауіпті деп танылған Қазақстан Республикасының азаматтары.
Белгілі бір елді мекенде тұрақты тұратын (тұрғылықты мерзіміне қарамастан) және мына тізімге жататын Қазақстан Республикасының азаматтары:
* Ұлы Отан соғысының ардагерлері;
* жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар;
* «Алтын алқа», «Күміс алқа» алқаларымен марапатталған көп балалы аналар
немесе бұрын «Батыр ана» атағын алғандар, сондай-ақ I және II дәрежелі Ана даңқы ордендерімен марапатталғандар, көп балалы отбасылар.
Енді республикалық маңызы бар қалалар мен астанада тіркелу үшін осы қалалардың аумағында кемінде үш жыл тұрақты тұру қажет.
Мемлекеттік мекеменің тұрғын үй қорынан тұрғын үйге мұқтаждар жандарды есепке алу мемлекеттік мекемедегі жұмыс орны бойынша жүзеге асырылады. Олар кезектілік тізімдерін жүргізуге, сондай-ақ оларды кезектілігін көрсете отырып, өздерінің интернет-ресурстарында жариялауға тиіс.
Көрсетілетін қызметті беруші өтінішті қарау нәтижелері бойынша кезектің реттік нөмірін көрсете отырып, ұялы телефонға тіркеу туралы хабарлама және SMS хабарлама түрінде шешім қабылдайды. Немесе дәлелді бас тартуды ұсынады, ол көрсетілетін қызметті берушінің уәкілетті тұлғасының ЭЦҚ қойылған электрондық құжат нысанында өтініш берушінің «жеке кабинетіне» жолданады.
Бұл нені білдіреді?
Қорытынды жасау оқырманның еншісінде, бірақ баспана алу үшін ең қиын жағдайда, оның ішінде мүлдем баспанасыз жүргендер бірінші кезекте тұратынына назар аударамыз. Бұдан шығатын қуанышты эмоциялар қатарлас қатайтуға аса мән бермеуі мүмкін – Алматы, Шымкент және Астана қалаларындағы мемлекеттік тұрғын үйге кез келген үміткер меншік иесі болмауы тиіс, сонымен бірге үш жыл бойы бір жерде тіркелуі тиіс, сондай-ақ бүкіл отбасы ең төменгі күнкөріс деңгейіне өмір сүруге міндетті. Бұл шешім практикалық тұрғыдан қаншалықты тиімді болады деген сұрақ ашық күйінде қалып отыр.
