Қазақстанда отбасын қолдау орталықтары пайда болады: тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы заңға өзгертулер енгізілді
«Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңы жарияланды.
Атап айтқанда, «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» кодекске жаңа тармақшалар енгізілді. Осылайша, мемлекеттік отбасы саясаты саласындағы уәкілетті орган мемлекеттік отбасы саясатын қалыптастыруға басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын орталық атқарушы орган болып табылады делінген.
Отбасы, әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау мәселелері жөніндегі «111» байланыс орталығы іске қосылды, оны ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган айқындайды және отбасы, әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша ақпараттық-анықтамалық, ұйымдастырушылық, психологиялық қызмет функцияларын орындайды.
Сондай-ақ кодекс отбасын қолдау орталықтарының мәртебесі мен функцияларын айқындайтын жаңа баппен толықтырылды.
Отбасын қолдау орталықтары халықты әлеуметтік қорғау және жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі жергілікті атқарушы органдардың жанынан аудандарда және қалаларда аудандарда жергілікті атқарушы органдардың шешімімен құрылады немесе ұйымдастырылады.
Отбасын қолдау орталықтары қамтамасыз етеді:
мемлекеттік отбасы саясатының шараларын, оның ішінде неке мен отбасын сақтау, отбасылық жанжалдарды шешу жөніндегі шараларды жүзеге асыру;
мемлекеттiк органдардың өз құзыретi шегiнде, оның iшiнде интеграцияланған үлгi арқылы өмiрлiк қиын жағдайға тап болған адамдарға (отбасына) қолдау көрсету бойынша жұмысты үйлестiру;
қиын өмірлік жағдайға тап болған адамдарға (отбасына) әлеуметтік, құқықтық және психологиялық қолдау көрсетуге жәрдемдесу;
тұрмыстық зорлық-зомбылық белгілері бар адамдарға бір айға дейін уақытша тұру мүмкіндігімен қолдау көрсету;
мемлекеттік отбасы саясатының бағыттары мен шаралары бойынша ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізу;
мемлекеттік отбасы саясатын іске асыру, тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу мәселелері бойынша жергілікті атқарушы органдармен, ұйымдармен, еріктілермен, консультативтік-кеңесші органдармен өзара іс-қимыл жасау;
мемлекеттік отбасылық саясаттың тенденцияларына мониторинг және талдау;
әлеуметтік мәселелер жөніндегі жергілікті атқарушы органның келісуімен өз құзыреті шегінде білім, денсаулық сақтау, ішкі істер органдарының қатысуымен өмірлік қиын жағдайға тап болған тұлғаларды (отбасын) ерте анықтау бойынша мобильді топтардың жұмысын ұйымдастыру және оларға қолдау көрсетуді ұйымдастыру; қорғау және жұмыспен қамту;
тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу бойынша басқа да шараларды жүзеге асыру.
Отбасын қолдау орталықтары өз қызметін мемлекеттік отбасы саясаты саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен жүзеге асырады.
Отбасын қолдау орталықтарының қызметін үйлестіруді және әдістемелік басшылықты мемлекеттік отбасы саясаты саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады.
Отбасын қолдау орталықтарын қаржыландыру бюджет қаражаты және Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де көздер есебінен жүзеге асырылады.
67-1-бапта «111» байланыс орталығының жұмысы айқындалады.
«111» байланыс орталығы отбасы мәселелері, әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша ақпараттық-анықтамалық кеңес, ұйымдастырушылық, психологиялық көмек көрсетеді, келіп түскен өтініштер бойынша орталық мемлекеттік органдарды, жергілікті атқарушы органдарды хабардар етеді және Азаматтарға өтініштердің орындалу мәртебесі туралы ақпарат береді.
Ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган:
«111» байланыс орталығының қызметін ұйымдастырады және қамтамасыз етеді;
«111» байланыс орталығының жұмысы және оның орталық мемлекеттік органдармен және жергілікті атқарушы органдармен өзара іс-қимы Цлы қағидаларын әзірлейді және бекітеді.
Орталық мемлекеттік органдар мен жергілікті атқарушы органдардың отбасы мәселелері, әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша өзара іс-қимыл жасауы және өтініштерді қарау нәтижелері бойынша қабылданған шаралар туралы «111» байланыс орталығына ақпарат беруі көзделеді.
Қылмыстық кодекс
Қылмыстық кодексте 3-бап кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылыққа қандай қылмыстар жататынын анықтайтын тармақпен толықтырылды.
«Кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылық» деген «он алты жасқа толмағандарға қатысты зорлық-зомбылық» деген сөздерімен ауыстырылды.
Түзетулер сондай-ақ кәмелетке толмағандарға, жүкті әйелдерге, кішкентай баласы бар немесе тәрбиелеп отырған әйелдерге, кішкентай баланы жалғыз тәрбиелеп отырған ерлерге, 58 жастан асқан әйелдерге, 63 жастан асқан ер адамдарға, қарт, бірінші немесе екінші топтағы мүгедектігі бар жандарға жазаны алмастыру ретінде қамауға алынбайды және қолданылмайды.
98-3-бапта қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамның мінез-құлқына ерекше талаптар белгіленген.
Осылайша, қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін кінәлі деп танылған адамның мінез-құлқына психологиялық көмек көрсетуді, сондай-ақ толық немесе бөлек тыйым салуды көздейтін 3 айдан 1 жылға дейінгі мерзімге арнайы талаптар қойылуы мүмкін делінген :
жәбірленушінің еркінен тыс, жәбірленушіні іздеуге, ізіне түсуге, оған баруға, ауызша, телефон арқылы сөйлесуге және онымен өзге де тәсілдермен, оның ішінде кәмелетке толмағандармен немесе оның отбасы мүшелерінің әрекетке қабілетсіз мүшелерімен байланысуға;
атыс қаруын және қарудың басқа да түрлерін алуға, сақтауға, алып жүруге және пайдалануға;
алкогольдік сусындарды, есірткі, психотроптық заттарды тұтыну.
Сонымен бірге, зорлық-зомбылық арқылы қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамның мінез-құлқына, жәбірленушіні және оның отбасы мүшелерін қорғау мен қорғауға ерекше талаптарды белгілеу кезінде сот ерекше жағдайларда күш қолдану арқылы қылмыс жасаған, жәбірленушімен бірге тұратын адамға 30 тәулікке дейінгі мерзімге тыйым салу түріндегі құқықтық ықпал ету шарасын қолдануға құқылы.
Бұл ретте, сотталғанның немесе тараптардың татуласуына байланысты сотқа дейінгі тергеп-тексеру тоқтатылған адамның мінез-құлқына қойылатын ерекше талаптардың қолданылу мерзімі ішінде ол айына бір реттен төрт ретке дейін ішкі істер органдарына профилактикалық әңгімелесуге келуге міндетті.
108-1-бапта денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру 200 АЕК (2024 жылы 738 400 теңге) мөлшерінде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не 200 сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не 50 тәулікке дейінгі мерзімге қамауға алуға жазаланады деп көзделген.
Дене жарақатын келтірген, бірақ денсаулығына жеңіл зиян келтіруге әкеп соқпаған ұрып-соғу немесе өзге де күш қолдану әрекеттерін жасағаны үшін 80 АЕК (295 360 теңге) дейін айыппұл түрінде, не сол мөлшерде түзеу жұмыстары, не 80 сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тарту, не 25 тәулікке дейінгі мерзімге қамауға алу көзделген.
16 жасқа толмаған адамдарға жыныстық сипаттағы қысым көрсеткені үшін 200 АЕК-ке дейінгі мөлшерде түзеу жұмыстары түріндегі жаза, не 200 сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тарту, не үш жылға дейінгі мерзімге немесе онсыз белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып, 50 тәулікке дейінгі мерзімге қамауға алу белгіленді.
Өзін-өзі өлтіруді насихаттағаны үшін 200 АЕК мөлшерінде айыппұл салынады немесе сол мөлшерде түзеу жұмыстарына жазаланады.
Ерекше қатыгездікпен, қорқытумен жасалған зорлық-зомбылық әрекеттері арқылы, егер бұл денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруге әкеп соқпаса, жәбірленушіні азаптау мақсатында физикалық немесе психикалық азап шегу 1 мың АЕК (3 692 000 теңге) дейінгі мөлшерде түзеу жұмыстарымен не 600 сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартумен жазаланады, немесе үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру.
Еңбек кодекс
Еңбек кодексіне жұмыс беруші қызметкерге тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккендерге арнаулы әлеуметтік қызмет көрсететін ұйымдарда болу кезеңінде жалақысы сақталмайтын, бірақ күнтізбелік 30 күннен аспайтын демалыс беруге міндетті екендігі туралы өзгеріс енгізілді.
Жалақысы сақталмайтын демалыс қызметкерге оның ұзақтығы көрсетілген жазбаша хабарлама және арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету туралы шарттың көшірмесін ұсыну негізінде беріледі.
Әлеуметтік кодекс
Әлеуметтік кодекс қиын өмірлік жағдай дегеніміз — адамның өмірін объективті түрде бұзатын, ол өз бетімен жеңе алмайтын жағдай туралы тұжырымдаманы белгілейді.
Бұл ретте кодекске өмірлік қиын жағдайға тап болған адамдарды (отбасын) ерте анықтауды көздейтін бап қосылды.
Уәкілетті мемлекеттік орган субъектілердің қатысуымен өмірлік қиын жағдайға тап болған адамдарға (отбасыларға), оның ішінде интеграцияланған модель арқылы қолдау көрсетуді (білім беру, денсаулық сақтау, ішкі істер органдарын) ерте анықтау және ұйымдастыру бойынша ұйымдастырушылық-практикалық іс-шаралар кешенін үйлестіреді деп көзделеді.
Жалпы, заң 15 заңнамалық актіге, оның ішінде жеті кодекс пен сегіз заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізуді көздейді.
2024 жылғы 15 сәуірде Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әйелдердің құқықтарын және балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» және «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әйелдердің құқықтарын және балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» екі заңға қол қойды. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне әйелдердің құқықтарын және балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу».
Заңдар әйелдер құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік саясаттың құқықтық, экономикалық, әлеуметтік, институционалдық және ұйымдастырушылық негіздерін жетілдіруге бағытталған.
