Логопедтер елдің әрбір жалпы білім беретін мектебінде қажет. Бірінші сынып оқушыларының көпшілігі олардың көмегіне мұқтаж. Мемлекеттен тегін қызметтерге кім қол жеткізе алады және бұл үшін әрекеттер алгоритмі қандай.
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес әрбір Қазақстан азаматы, оның ішінде кәмелетке толмағандар тегін медициналық, әлеуметтік, педагогикалық және психологиялық қолдау алуға құқылы. Қазіргі уақытта бірінші сынып оқушылары алты жастан бастап бірінші сыныпқа бұрынғыға қарағанда жиі келеді. Олар ауызша және жазбаша тілдің дамуындағы бұзылуларды, дұрыс дыбыстық айтылымды түзету үшін мамандардың көмегіне мұқтаж.
Елімізде «Арнайы және инклюзивті білім беруді дамытудың ұлттық ғылыми-тәжірибелік орталығы» республикалық мемлекеттік мекемесі жұмыс істейді, оның негізінде Инклюзивтік тәжірибені дамытудың ресурстық орталығы ашылды. Ол логопедке, психологқа, оқуда қиындықтары бар балаларға арнайы тәрбиешіге тегін көмек көрсетеді.
Логопедтердің жұмысын бақылауды логопедиялық орталыққа басшылық ететін білім беру органдары, сондай-ақ логопедтік кабинеттер жұмыс істейтін білім беру ұйымының әкімшілігі жүзеге асырады.
Мамандардан тегін қызмет алуға кімнің құқығы бар және оларды алу әрекеттерінің алгоритмі қандай екенін білу үшін Арнайы және инклюзивті білім беруді дамытудың ұлттық ғылыми-тәжірибелік орталығы Ресурстық орталығының жетекшісі, педагогикалық психолог, мінез-құлық талдаушысы Елена Егороваға жүгіндік.
«Арнайы білім беру қажеттіліктерін бағалау қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 12 қаңтардағы № 4 бұйрығына сәйкес логопедті арнайы қолдау оқудағы қиындықтары даму мүмкіндіктерінің шектелуіне байланысты балалардың бірінші тобына ұсынылды».
Арнайы және инклюзивті білім беруді дамытудың ұлттық ғылыми-тәжірибелік орталығы ресурстық орталығының басшысы
Сонымен қатар, бұл топтарға жатпайтын балалар логопедтен көмек ала алады. Психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация комиссиясының (ПМПК) жолдамасын алғаннан кейін тегін оқуға болады.
«Бірінші топтағы балалардың анықталған білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін тиісті үлгідегі білім беру ұйымдары қызметінің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 30 қазандағы № 595 бұйрығына сәйкес психологиялық-медициналық-педагогикалық консультацияның (ПМПК) қорытындысы мен ұсынымдары негіз болып табылады.
Кәсіби көмекке жиі жүгінетін ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың үш тобы:
1. Психофизикалық дамуы бұзылған балалар: есту, көру, интеллект, тірек-қимыл аппараты бұзылған, психофизикалық дамуы тежелген және эмоционалды-еріктік бұзылыстары бар балалар.
2. Оқуда ерекше қиындықтары бар, мінез-құлық және эмоционалдық мәселелері бар кәмелетке толмағандар. Ақыл-ойы сақталған, бірақ белгілі бір академиялық дағдыларды меңгеруде қиындықтары бар балалар. Мысалы: жазу, оқу, санау (дисграфия, дискалькулия).
3. Әлеуметтік-психологиялық, экономикалық, лингвистикалық, мәдени және географиялық себептерге байланысты ерекше білім беру қажеттіліктері бар студенттер. Бұл санатқа ата-анасы маскүнемдіктен, нашақорлықтан зардап шегетін балалар немесе босқындардың, мигранттардың және қандастар отбасыларына жататын балалар кіреді.
Бұл топта міндетті түрде мүмкіндігі шектеулі балалар ғана емес, сонымен қатар ерекше білім беруді қажет ететін балалар да болуы мүмкін, деп түсіндірді орталық.
Бұл топтарға жатпайтын балалар да мемлекеттен тегін логопедиялық көмек ала алады, бірақ олар ПМПК жолдамасын алуы керек – кез келген ата-ананың өтініші бойынша кеңес беруге болады. Мамандар баланы жан-жақты тексеріп, тиісті маманға жолдама береді.
«Егер ата-ана баласына жағдай жасалуын талап етсе, оқуда біраз қиындықтар бар екенін көрсе, комиссия, әрине, сол немесе басқа маманның қажетті көмегінен бас тартпайды».
Арнайы және инклюзивті білім беруді дамытудың ұлттық ғылыми-тәжірибелік ресурстық орталығының жетекшісі Елена Егорова
Бұл ретте мектеп баланы мамандармен әңгімелесуге өз бетінше жібере алмайды. Мұғалім баланың оқуында немесе қандай да бір дыбыстарды айтуында қиындықтарды байқаса, ол алдымен оқушының ата-анасына немесе заңды өкілдеріне хабарлауы керек. Мысалы, белгілі бір дыбыстарды айтпау проблемалары туралы айтып, ықтимал салдарларды түсіндіріп, мамандарға жүгінуді ұсынады. Көбінесе бұл кеңес беру жұмысы сынып жетекшісіне түседі.
«Психологиялық-педагогикалық қолдау қызметі мектепте сөйлеу қабілеті бұзылған (ауызша немесе жазбаша) баланы өз бетінше анықтай алады және ата-аналарға білім беру ұйымдарында логопедтің сабақтарымен қамтамасыз етілуі үшін тұрғылықты жері бойынша бастауыш медициналық білім беру орталығына хабарласуды ұсынады.».
Арнайы және инклюзивті білім беруді дамытудың ұлттық ғылыми-тәжірибелік ресурстық орталығының жетекшісі Елена Егорова
Бұл әдетте келесідей болады: егер мұғалім баланың дамуына байланысты білім жеткіліксіз екенін байқаса, ол мектептегі логопедке жолдама береді және ол ата-аналарға ПМПК-ға баруды ұсынады. Ол жерде баланың логопедке, әлеуметтік психологқа, психологқа немесе арнайы педагогке (дефектологқа) баруға заңды құқығын пайдалана алуы үшін мектепке жолдама береді.
Мектептегі логопед жұмысының негізгі бағыттары: дыбыстың айтылуын түзету, фонематикалық қабылдауды қалыптастыру, талдау мен синтезді дамыту, сонымен қатар жазу және оқу дағдыларын дамыту.
Көптеген сөйлеу бұзылыстары жеті жасқа дейін оңай түзетіледі. Ата-аналар баланың қалай сөйлейтініне назар аударуы керек, өйткені логопедиялық мәселелео тек басқалар ести алатын сөйлеу ақауы ғана емес. Мектеп жасында олар жазуда, оқуда және жалпы оқу үлгерімінде көрінеді. Логопедпен уақытында кеңесіп, бұзушылықтарды түзету ұсынылады.
