Қазан айының екінші жексенбісінде Қазақстанда мүгедектігі бар азаматтар күні атап өтіледі.
Республикада ерекше қажеттіліктері бар 732 мыңнан астам адам тұрады.
Мүгедектігі бар азаматтарды әлеуметтік қолдау және өмір сүру сапасын жақсарту мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарының бірі және Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің (ЕӘҚМ) бірінші кезектегі міндеттерінің бірі болып табылады.
Бүгінгі таңда Қазақстанда тұратын 732,1 мың мүгедектігі бар азаматтың 418,6 мыңы еңбекке қабілетті жастағы (57,2%), 201,1 мыңы зейнет жасында (27,5%), 112,3 мыңы – 18 жасқа дейінгі балалар (15,3%).
«Мемлекет ерекше қажеттіліктері бар адамдардың өмір сүру сапасын жақсарту және олардың қоғамға әлеуметтік ықпалдасуы бойынша жүйелі шараларды қабылдауда. Мүгедектігі бар азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету үшін Қазақстанда әлеуметтік қорғаудың көп деңгейлі жүйесі бар, оның ішінде: жәрдемақылар мен әлеуметтік төлемдер түріндегі мемлекеттік көмек пен қолдау; әлеуметтік оңалтудың бөлігі ретінде жоғалған дене функцияларын өтеу; арнаулы әлеуметтік қызметтерді көрсету. Көрсеткіштер мен қарсы көрсетілімдер ескеріле отырып, мүгедектігі бар азаматтар мемлекеттік бюджет есебінен протездік-ортопедиялық көмекпен, есту аппараттарымен, мүгедектік арбасымен, санаториялық-курорттық емделумен, міндетті гигиеналық құралдармен, жеке көмекшінің және ымдау тілі маманының қызметтерімен қамтамасыз етіледі. Қазақстанның барлық өңірлерінде мүгедектігі бар азаматтар үшін қолжетімді және кедергісіз орта құру жұмыстары жүйелі түрде жүргізілуде» — дейді ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Светлана Жақыпова.
Мүгедектігі бар азаматтардың және мүгедектігі бар балаларды тәрбиелеп отырған отбасылардың мәселелерін шешу үшін Ресей Федерациясының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінде мүгедектігі бар азаматтарды әлеуметтік қорғау саласындағы Үйлестіру кеңесі жұмыс істейді, оның негізгі міндеті: мемлекет пен қоғам арасындағы диалог алаңы, ерекше қажеттіліктері бар адамдардың өмір сүру сапасын жақсарту бойынша нақты ұсыныстар мен ұсыныстар әзірлеу.
Әлеуметтік кодексті іске асыру аясында 2023 жылғы 1 шілдеден бастап мүгедектігі бар азаматтарды әлеуметтік қолдау шаралары айтарлықтай күшейтілді.
Биылғы жылы еліміз Біріккен Ұлттар Ұйымына Мүгедектігі бар азаматтардың құқықтары туралы конвенцияны жүзеге асыру бойынша қабылданған шаралар туралы алғашқы баяндамасын ұсынды. БҰҰ-ның Мүгедектігі бар азаматтардың құқықтары жөніндегі комитеті Қазақстанның қабылдап жатқан шараларын жоғары бағалап, бірқатар маңызды ұсыныстар берді.
Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша БҰҰ ұсынымдарын, халықаралық тәжірибе мен қоғамдық бірлестіктердің ұсыныстарын ескере отырып, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі 2030 жылға дейінгі Инклюзивті саясат тұжырымдамасының жобасын әзірледі. Бұл құжаттың басты мақсаты – Қазақстандағы мүмкіндігі шектеулі жандардың өмір сүру сапасын жақсарту. Тұжырымдаманы қабылдау әрбір азаматтың жеке даму ерекшеліктеріне қарамастан лайықты өмір сүруге және өз әлеуетін іске асыруға мүмкіндігі бар қоғам құруға мүмкіндік береді.
Мемлекет мүгедектігі бар азаматтарды әлеуметтік қамсыздандыруды жақсарту бойынша жүйелі шараларды жүзеге асырады.
2024 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша мүгедектігі бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы (МӘТ) алушылардың саны 542,2 мың адамды құрайды. 2024 жылғы қаңтар-қыркүйек аралығында мүгедектік бойынша ӨТК төлеуге республикалық бюджеттен 357 млрд теңге бөлінді. МЖМ мөлшері мүгедектік тобына және себебіне, сондай-ақ тиісті қаржы жылына арналған «Республикалық бюджет туралы» заңда белгіленген өмір сүру минимумына байланысты. Ағымдағы жылдың 1 қазанындағы жағдай бойынша мүгедектік бойынша ӨТЖ орташа мөлшері 73344 теңгені құрады.
Сонымен қатар міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушыларға бюджеттен берілетін жәрдемақылардан басқа, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан еңбек ету қабілетінен айырылған жағдайда әлеуметтік төлемдер төленеді. Төлемдердің мөлшері жеке болып табылады және мыналарға байланысты: соңғы 2 жылда Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдар жүргізілген орташа айлық табыс, еңбекке жарамсыздық деңгейі, міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысу өтілі және кірісті ауыстыру. Мәселен, 9 айдың қорытындысы бойынша 96,2 мыңнан астам адам еңбек ету қабілетінен айырылған жағдайда жалпы сомасы 28,2 млрд теңгеге әлеуметтік жәрдемақы алды. 1 қазандағы жағдай бойынша орташа әлеуметтік төлем 45 943 теңгені құрайды.
Азаматтарға ыңғайлы болу үшін 2020 жылы мүгедектігі бар азаматтарға техникалық жабдықты (ТҚҚ) өндіруші мен жеткізушіні және оңалту қызметтерін өз бетінше таңдауға мүмкіндік беретін Әлеуметтік қызметтер порталы (ӘҚҚ) іске қосылды.
2024 жылдың басынан бері мүгедектігі бар азаматтар ПМУ арқылы 675,4 мыңға жуық СТР, 8,5 мың ымдау тілі қызметін, 26,2 мың жеке көмекшілерді, 67,3 мың санаториялық-курорттық ем алды.
Бүгінгі таңда Порталда 895 арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету орталығы (бөлімшелері), 792 ТӘҚ провайдері, 30 мыңнан астам жеке көмекші қызметтерін көрсетушілер, 756 ымдау тілі және 125 санаторий-курорттық емделушілер тіркелген.
Бұл ретте Әлеуметтік кодекс шеңберінде жергілікті атқарушы органдардың жанындағы Әлеуметтік қызметтер порталы бойынша комиссияларға өнім берушіні жосықсыз жеткізушілер тізіміне, егер олар сапасыз қызметтерді немесе тауарларды ұсынса ПҚБ құрамынан шығару және оның құрамына енгізу туралы шешім қабылдау құқығы берілген.
Сонымен қатар Портал арқылы ұсынылатын тауарлар мен қызметтердің сапасын арттыру мақсатында ағымдағы жылы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі бірқатар нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер енгізді, оларда келесілер қарастырылған:
— жеткізушілерге тауарларды өткізуге міндетті талапты енгізу. 3 жұмыс күні ішінде курьерлік жеткізу үшін;
— алушының тапсырысына 5 жұмыс күні ішінде жауап (немесе теріс жауап алу) болмаған жағдайда ПМУ бойынша өнім берушінің рейтингін төмендету;
— өнімнің бағасын көрсетуді алып тастау, егер ол кепілдік берілген сома шегінде болса (артылған жағдайда, көрсетілетін қызметті алушы өтеуге жататын сома ғана көрсетіледі);
— көрсетілетін қызметті алушының санаториялық-курорттық ұйымға келуін SMS-кодты жіберу арқылы есепке алу жүйесін енгізу;
— оңалтудың техникалық құралдарының мәтіндік сипаттамасын жасыру;
— баға бойынша оңалтудың техникалық құралдарының тізбесін көрсету (бағаның өсу ретімен).
Мүгедектікті анықтау рәсімін жеңілдету және ашықтығын қамтамасыз ету, сондай-ақ қағазбастылық пен қызмет берушілер мен көрсетілетін қызметті алушылар арасындағы байланысты жою үшін елімізде сырттай медициналық-әлеуметтік сараптама жүргізудің проактивті форматын енгізу бойынша пилоттық жоба іске асырылуда. Ол үшін пациент тек бекітілген жердегі емханаға барып, қажетті тексеруден өтуі керек, қалған процестер ақпараттық жүйелерді біріктіру есебінен оның қатысуынсыз өтеді;
Сырттай тексеру 30 нозологиялық нысан бойынша жүргізіледі. Ағымдағы жылдың 1 қазанындағы жағдай бойынша сырттай проактивті форматта Қазақстанның барлық өңірлерінен 68,8 мыңнан астам өтініш қаралды, бұл көрсетілген мемлекеттік қызметтердің 37,2%-ын құрайды.
Пайда болған әлеуметтік проблемаларды еңсеру және мүгедектігі бар азаматтардың қоғам өміріне қатысу мүмкіндіктерін жасау мақсатында стационарлық, жартылай стационарлық және үйде қызмет көрсету жағдайында арнаулы әлеуметтік қызметтер (бұдан әрі – ӘҚҚ) көрсетіледі. Қажеттілікке байланысты арнаулы әлеуметтік қызметтер 8 бағыт бойынша көрсетіледі: әлеуметтік-тұрмыстық, әлеуметтік-медициналық, әлеуметтік-психологиялық, әлеуметтік-педагогикалық, әлеуметтік-еңбектік, әлеуметтік-мәдени, әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-құқықтық.
Мүгедектігі бар азаматтар ӘҚҚ 740-қа жуық мемлекеттік ұйымдармен қамтамасыз етіледі, оның ішінде: 120 стационарлық үлгідегі арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету мемлекеттік орталықтары, 108 мемлекеттік күндізгі орталықтар, 35 мемлекеттік оңалту орталығы, 534 үйде әлеуметтік көмек көрсету бөлімдері.
Қолданыстағы стационарлық ұйымдар желісіне балама күндізгі күтім мен үйде әлеуметтік қызметтерді көрсету болып табылады, бұл өз кезегінде адамды отбасында ұстау арқылы отбасылық құндылықтарды нығайтуға бағытталған. Нәтижесінде бұрын стационарлық мекемелерде жатқан 800-ден астам бала отбасыларына қайтарылды.
Бүгінгі таңда ӘҚҚ-мен қамтамасыз ету бойынша әлеуметтік тапсырысты еліміздің барлық өңірлерінде де 184 ҮЕҰ жүзеге асыруда (2009 жылы – 4 ҮЕҰ).
Арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету жүйесін жаңғырту шеңберінде келесі мәселелер бойынша жұмыстар жүргізілуде: СМУ стандарттарын және тарифтерді белгілеуді жетілдіру; арнаулы әлеуметтік қызметтер жүйесін монополиясыздандыру және деинституционализациялау; әлеуметтік қызметкерлердің мәртебесін арттыру. 2025 жылдан бастап қызмет көрсетуге жеке стандарттар және өтемдік техникалық құралдарға шекті бағалар түріндегі жан басына шаққандағы стандартты енгізу жоспарлануда.
Еліміздің 12 облысында (Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Абай, Жетісу, Жамбыл, Батыс Қазақстан, Павлодар, Түркістан облыстары, Алматы, Астана, Алматы қ., Астана қ., Шымкент қ.) 150 төсектік жаңа ірі оңалту орталықтарының құрылысы басталды. Қазірдің өзінде Абай ауданының Семей қаласында және Жамбыл облысының Тараз қаласында тарату орталықтары іске қосылды. Осы жылдың соңына дейін. Құрылыс Түркістан облысының Кентау қаласында аяқталады деп күтілуде.
Сонымен бірге «Қазақстан халқына» қорының қолдауымен еліміздің 8 облысында (Ақтөбе, Жетісу, Жамбыл, Шығыс Қазақстан, Қостанай, Павлодар облыстары, Алматы және Шымкент) аутизм спектрі бұзылған және басқа да психикалық ауытқулары бар балаларға арналған күндізгі күтім орталықтарын ашу бойынша жұмыстар жүргізілуде.
Мүгедектігі бар азаматтардың заңды құқықтарын қамтамасыз ету және олар үшін қолжетімді ортаны құру мақсатында Қазақстанның барлық аймақтарында әлеуметтік инфрақұрылым нысандары белсенді түрде бейімделуде. 2023-2027 жылдар аралығында Интерактивті қолжетімділік картасына енгізілген 35 мыңнан астам нысанды бейімдеу жұмыстары жоспарлануда. Бүгінгі таңда республика бойынша 17,2 мыңнан астам нысан толығымен бейімделген.
2023 жылғы 1 шілдеден бастап Қазақстанда мемлекеттік әлеуметтік қорғау инспекторлары институты енгізілді, оның құзыретіне мүгедектігі бар азаматтарды әлеуметтік қорғау, арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету және әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы заңнаманың сақталуын бақылау кіреді. 2024 жылдың басынан бері мемлекеттік әлеуметтік қорғау инспекторлары Қазақстанның барлық өңірлерінде 2344 тексеру жүргізді, оның 582-сі профилактикалық бақылау аясында болды, 572 – жоспардан тыс, 1190 – прокуратураның талабы бойынша.
