Қазақстанда мемлекеттік балабақшалар ашуға ынта жоқ, бұл саясат мамандандырылған мектепке дейінгі мекемелерге де тарады. Жеке сектор тапшылықты өтей алады деп есептелінеді, мемлекеттік тапсырысты дер кезінде қаржыландыру жеткілікті. Бірақ бизнестің сапалы қызмет көрсетуге қаншалықты дайын екенін тексеру мүмкін емес – елімізде шағын және орта бизнесті тексеруге көп жылдар бойы мораторий 2024 жылға дейін ұзартылды.
Орындар жоқ
Даун синдромына шалдыққан жеті жасар алматылық қыздың анасы Динара Қабдулсамат ақыл-есі ерекшеліктері бар балаларға арналған мемлекеттік түзету мекемесін қалайтын болса да, қызын мемлекеттік балабақшаға апарады. Екі миллион адам тұратын Алматыда осындай бір ғана бақ бар, оның ішінде бос орын жоқ.
– Үйге жақынырақ түзеу бағы болса, әрине, жақсы болар еді, тар мамандар штаты көбейер еді. Бірақ оның ішінде орындар болса да, баламен күнде бірнеше автобусты ауыстырып жүру қиын. Үйге жақынырақ логопедтік түзету балабақшасына жіберілмейді. Мен үшін 40 мыңға жеке бақша қымбат. Қарапайым бақшаға басқалар сияқты 21 000 теңге төлейміз, – дейді Динара Қабдулсамат.
Ата-аналар мемлекеттік балабақшаларға көбірек сенеді, өйткені олар сапа стандарттарына сай келеді және көшедегі адамдарды сирек жұмысқа алады.
– Бізге кәсіби мамандар, нағыз мамандар жұмыс істейтін қолжетімді мамандандырылған бақтар қажет. Мен бір бақша таптым, ол үйден өте алыс. Бірақ логопедиялық бір жақтылық бар, менің балам оларға сәйкес келмейді, ол тым болмаса аздап сөйлесуі керек. Баламды ешқайда қабылдамады, – дейді мүмкіндігі шектеулі баланың анасы Атырау тұрғыны Айсұлу Өскембаева.
Бәсекелестіктің төмендігі және мамандардың тапшылығы
Жеке меншік қызметтерінің бағасы нарықтағы төмен бәсекелестікпен және жоғары сұраныспен анықталады. Мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс істейтін дефектологтардың, психологтардың, логопедтердің және басқа да мамандардың тапшылығы жағдайында бос жұмыс орындарында біліктілігі жоғары емес жұмысшылар бар. Атырау қаласындағы Айсұлу Өскембаева коммерциялық түзеу орталықтары 150 мың теңгеге қызмет көрсетеді.
-Кейде бақшаны көру үшін консультацияға барасың, олар көру үшін 5-10 мың теңге алады. Бір орталықта олар 20 000 алды. Әзірге бақшаны көру керек десем, олар: «ал, біз сізге уақыт бөлеміз. Немесе біздің кеңес үшін төлеңіз немесе келмеңіз». Бір орталықта жеңілдік жасады – айына 100 мың төлейді, одан арзан орталықтар жоқ, – дейді Айсұлу.
Әйел ұсынылған соманы төлеуге дайын, бірақ оның бағалауы бойынша жеке саудагерлердің қызметтерінің құны олардың сапасына мүлдем сәйкес келмейді.
-Нәтижесін көрсем 100 де, 150 мың да берер едім. Орталықтардың бірінде ата-аналарға үй-жайға кіруге тыйым салынды, бізге WhatsApp арқылы қысқа ғана видеолар жіберілді. Әйтеуір осы сәтті көрдім: түстен кейін сағат үште олар сабақ өткізуі керек еді, бірақ ол кезде балалар өз бетімен, мұғалімдер өз бетімен жүретін. Яғни, бақылау жоқ. Бір бақшада мен өте жағымсыз жағдайды көрдім: жорғалап бара жатқан баланы аяғымен қысып, ол шеңбер бойымен жорғалайды. Олар маған бұл жаттығу терапиясы сабақтары екенін айта бастады. Содан кейін олар «біздің балабақшадан кетіңіз, сіз бізге сәйкес келмейсіз» деп ақшаны маған қайтаруды шешті.
Баланы айына 180 мың теңге төлеп балабақшаға апардым, бірақ ол жерде темекі түтінінің күшті иісін байқадым – балалар мекемесінде темекі иісі бар. Кілемдер сасық, санитарлық талаптарға сай емес, – дейді Айсұлу Өскембаева.
Инклюзивті білім беру саласының сарапшысы Әлия Архарова қазақстандықтардың соңғы кездері балабақшалар мен орталықтардың қызмет көрсету сапасына көңілі толмайтын фактілері туралы жиі айтатынын – ата-аналар мұны жасыруды тоқтатты. Мүгедектігі бар балалармен жұмыс істейтін педагогтарға қойылатын біліктілік талаптары тек мемлекеттік мекемелерде немесе мемлекеттік тапсырыс бойынша жұмыс істейтін жеке орталықтарда ғана ұсынылуы кадрлардың кәсіби деңгейінің төмендігінің бір себебі болып табылады. Басқа жеке ұйымдарға мұндай талаптар жүктелмейді.
Азаматтар сотқа беруге дағдыланған.
Сарапшының айтуынша, дамыған елдерде балалар мекемелерінің жұмысына ықпал ету және реттеу тетіктері лицензиялауға негізделген. Сонымен қатар, ол жерде азаматтар сапалы қызмет алу құқығын сотта жиі қорғайды. Бұл кәсіпкерлерді барлық стандарттарды сақтауға мәжбүр етеді.
-Шетелде мемлекет барлығын заңмен бекіте отырып, бизнеске барлық қызметті аутсорсингке берді. Онда тіпті балаларға қызмет көрсететін коммерциялық емес ұйымдар лицензия алуы керек. Ал ол жақта адамдар дәлел жинап, сотқа беруге дағдыланған. Сондықтан қызмет көрсетуде бизнес шиеленісті, ол өз жұмысын тиісінше орындайды, ал мемлекет сот процестеріне жауап бере отырып, процесті реттейді. Талаптарды бұзды –
лицензияны алынды, – деп түсіндіреді Әлия Архарова.
Инклюзивті білім беру саласындағы қазақстандық сарапшылар 2022 жылдың желтоқсанында мүмкіндігі шектеулі балаларға арнайы психологиялық-педагогикалық қолдау көрсетуге арналған мемлекеттік білім беру тапсырысы енгізілсе, жағдай жақсарады деп үміттенеді. Коммерциялық емес және жеке ұйымдарға, оның ішінде мұғалімдердің біліктілігіне қойылатын талаптар күшейтілді.
– Көп жылдан бері барлық жекеменшік орталықтарға лицензия алып, олардың жұмысын қадағалау керек деген мәселе көтеріліп келеді. Біз мемлекеттік білім беру тапсырысын – мемлекеттік балабақшаға орналаса алмайтын ерекше білім беруді қажет ететін балаларға субсидиялауды енгізуге қол жеткіздік. Мұнда сізге қажет нәрсенің бәрі өте қатаң жазылған: камералар, медициналық қызметкерлер, өрт және террористік қауіп кезінде дабыл түйме және т.б.
Мемлекеттік мекемелерге қойылған талаптар енді осы мемлекеттік білім беру тапсырысына үміткерлердің барлығына қойылатын болады. Енді олардың біліктілігін арттыру курстарынан өтіп, соны дәлелдеу керек, — деп түсіндірді Әлия Архарова.
Оның бағалауы бойынша, жекеменшік мекемелерге қойылатын жаңа талаптар қазір шетелдіктерге өте жақын. Талапқа сай келмейтін орталықтар жабылады. Дегенмен, жаңашылдық барлығын субсидияланған орындармен қамтамасыз етеді деуге әлі ерте.
– Мемлекеттік машина үлкен әрі ебедейсіз, – дейді Әлия Архарова. – Бұйрық шықты, енді жергілікті атқарушы органдар – әкімдіктер өз өңірлерінде осындай қанша бала бар екенін есептеуі керек, ал бұлар ПМПК-ға өтініш білдіргендер. Егер ата-анасы өтініш бермесе, олардың баласы енді есептелмейді, биылғы жылға ақша кепілге қойылмайды. Мұнда көп нәрсе ата-аналарға байланысты.
