Қазақстанда тұрмыстық зорлық-зомбылық тақырыбы жылдан жылға өзекті болып келеді. Статистикаға сәйкес, әрбір үшінші отбасында зорлық-зомбылықтың бір түрі орын алады.
Дағдарыс орталықтары одағының басшысы Зульфия Байсақованың айтуынша, Қазақстан 1998 жылы Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы конвенцияны ратификациялағанымен, сол арқылы отбасының барлық мүшелері үшін қолайлы өмір сүру жағдайларын жасау жөніндегі міндеттемелерді мойнына алғанымен, ал 2009 жылы елімізде «Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды, бұл мәселе толығымен шешілмей отыр, себебі заң және профилактикалық жұмыстар әлі тиісті деңгейде емес.
«Қазақстандағы әрбір үшінші отбасы дерлік зорлық-зомбылықтың бір түріне ұшырайды – физикалық, психологиялық, экономикалық, жыныстық. Біз зерттеу жүргізіп, елдегі әрбір алтыншы бала зорлық-зомбылыққа куә болатынын анықтадық. Яғни, зорлық-зомбылыққа куә болған 1 миллион бала ата-анасы сияқты қорқыныш пен үрейді бастан кешіреді. Ал, өкінішке орай, бүгінгі күні бізде оларды оңалту бағдарламалары жасалмаған», – дейді Зульфия Байсақова.
Оның айтуынша, елімізде тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарына арналған барлығы 36 дағдарыс орталығы бар, бірақ бұл жеткіліксіз. Әсіресе ауылдар мен шағын аудандарда тапшылық бар.
«Біздің ойымызша, агрессорлармен жұмыс істеу бағдарламаларын әзірлеу өте маңызды, өйткені дағдарыс орталықтары тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарына көмек көрсетеді, бірақ әйел қайтып келгенде, ұстанымдары мен көзқарастары өзгермеген адамды көреді», — деп қосты Зульфия. Байсақова.
Алматыдағы «Жан-Сая» дағдарыс орталығында 2023 жылы 1980 адам қолдау тапса, 2022 жылы тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккен 1708 адамға көмек көрсетілді.
«Жоғарыда келтірілген сандар мен орталық жұмысын талдау, сондай-ақ 150 сенім телефонына келіп түскен қоңыраулар негізінде біз бірнеше қажеттілікті анықтадық. Соның бірі – Қазақстанның халықаралық міндеттемелерін орындау мақсатында және БҰҰ мүшесі ретінде отбасы мүшелері мен жақындарына жасалған тұрмыстық зорлық-зомбылықты қылмыстық жауапкершілікке тарту. Бұл еліміздің Қылмыстық кодексіне «Тұрмыстық зорлық-зомбылық» деген жеке бап енгізуді білдіреді. Ол мемлекеттік айыптау баптарының ішінде болуы керек», – дейді «Жан-Сая» дағдарыс орталығының заңгері Гүлшара Сапарова.
Ол 2017 жылға дейін Қылмыстық кодекстің «Ұрып-соғу» немесе «Жеңіл дене жарақаты» сияқты баптары жеке айыптау қылмыстары болғанын, ал егер жәбірленуші арыз бермесе, іс қозғалмайтынын атап өтті. Бастаса да, тараптар татуласса немесе залал жойылса тоқтатылды.
Жария айыптау жағдайында қылмыстық қудалауды тергеуші немесе прокурор мемлекет атынан қозғайды, бұл үшін жәбірленуші тараптың келісімі мен бастамасы талап етілмейді және татуласу көзделмейді.
Қайғылы статистика мен мәселенің өзектілігін ескере отырып, дағдарыс орталығы тұрмыстық зорлық-зомбылықтың құрбаны болған жағдайда не істеу керектігін айтты:
«102», «112» немесе «150» сенім телефондарына қоңырау шалыңыз;
полицияға не болғанын жасырмай, толықтай айту;
егер баратын жеріңіз болмаса, дағдарыс орталығына хабарласыңыз.
«Болған оқиғаға қатысты шара қолданылмайды деп қорқудың қажеті жоқ, өйткені барлық фактілер ішкі істер органдарында тіркеліп, қадағалау органдары бақылауда. Бірігіп, зорлық-зомбылықсыз қарым-қатынас мәдениетін бірге қалыптастырайық», — деп түйіндеді сөзін Гүлшара Сапарова.
Жақын арада Қазақстанда тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін қылмыстық жауапкершілікті күшейтетін заң жобасы қабылданады. Депутат Асхат Аймағамбетованың айтуынша, заң жобасына 40-тан астам түзетулер енгізілді: ұрып-соғуды және жеңіл зиян келтіруді қылмыстық жауапкершілікке тарту, басқыншыларды баспанадан шығару және т.б.
