2025 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстанда республикалық бюджеттен және мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін жәрдемақы көлемін арттыру жоспарлануда. Жаңа жеңілдіктер қандай болады және өсім кімге әсер етеді?
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Tengrinews.kz редакциясының ресми сұрауына жауап ретінде хабарлады«2025-2027 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» заң жобасына сәйкес, ең төменгі күнкөріс деңгейінің өзгеруіне байланысты мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың, сондай-ақ республикалық бюджеттен төленетін арнаулы кәсіптік мемлекеттік жәрдемақының мөлшері алынған мөлшердің 6,5 пайызына арттыру жоспарлануда.
Мемлекеттік арнаулы жәрдемақылардың мөлшерлері № 1 және № 2 тізбелер бойынша да өзгереді (әңгіме өндірістердің, жұмыстардың, кәсіптердің, лауазымдар мен жерасты және ашық тау-кен жұмыстарындағы, еңбек жағдайлары аса зиянды және аса ауыр жұмыстардағы көрсеткіштердің тізімі, сондай-ақ жұмыстардағы өндірістердің, жұмыстардың, кәсіптердің, лауазымдар мен көрсеткіштердің тізімі туралы сәйкесінше зиянды және ауыр еңбек жағдайлары бар-шамамен). 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап айлық есептік көрсеткіштің өзгеруіне байланысты оларды алынатын мөлшерден 6,5 пайызға арттыру жоспарлануда.
Сонымен қатар, Қазақстанда 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап 2025 жылғы 1 қаңтарға дейін тағайындалған мүгедектік және асыраушысынан айырылу жағдайлары бойынша мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін әлеуметтік төлемдерді алынған әлеуметтік төлемдер сомасының 6,5 пайызға арттыру жоспарлануда.
Осылайша, 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап жоғарыда аталған жәрдемақылардың мөлшері:
1. Мүгедектігі бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар (өмір сүру минимумына байланысты):
* мүгедектігі бар жандар (жалпы аурудан, өндірістік жарақаттан, кәсіптік аурудан): I топ – 101 702 теңге, II топ – 81 362 теңге, III топ – 55 474 теңге;
* бала кезінен мүгедектігі бар жандар: I топ – 101 702 теңге, II топ – 84 598 теңге, III топ – 74 428 теңге;
* жеті жасқа дейінгі мүмкіндігі шектеулі балаларға – 74 428 теңге;
* жеті жастан он сегіз жасқа дейінгі мүгедектігі бар балаларға: I топ – 101 702 теңге, II топ – 84 598 теңге, III топ – 74 428 теңге;
* төтенше экологиялық жағдайларға байланысты мерзімді әскери қызметшілер қатарынан мүгедектігі бар жандарға: I топқа – 148 855 теңге, II топқа – 127 127 теңге, III топқа – 106 787 теңге;
* қызметтiк мiндеттерiн орындаумен байланысты емес мертiгу салдарынан әскерилер қатарынан мүгедектігі бар жандарға (әскери мiндеттiлердi қоспағанда): I топқа – 101 702 теңге, II топқа – 81 362 теңге, III топқа – 55 474 теңге;
* қызметтік міндеттерін орындау кезінде мертігуіне байланысты әскери қызметшілер қатарынан мүгедектігі бар жандарға (әскери міндеттілерден басқа): I топ – 182 139 теңге; ІІ топ – 140 534 теңге; ІІІ топ – 106 787 теңге.
2. Асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар (ең төмен күнкөріс деңгейіне байланысты):
* бір асырауында – 42 530 теңге;
* асырауындағы екі адаммен – 78 588 теңге;
* асырауындағы үш адаммен – 104 013 теңге;
* асырауындағы төрт адаммен – 120 193 теңге;
* асырауындағы бес адаммен – 127 127 теңге;
* асырауында алты және одан да көп адам болса – 138 684 теңге;
* басқа (аралас отбасы) – 134 986 теңге.
3. Арнаулы кәсіби мемлекеттік жәрдемақы (ең төменгі күнкөріс деңгейінен) – 92 456 теңге.
4. Мемлекеттік арнаулы жәрдемақы (айлық есептік көрсеткіш негізінде):
* № 1 тізім – 37 040 теңге;
* № 2 тізім – 32 951 теңге.
«Осылайша, мүгедектігі бойынша берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақының ең төменгі мөлшері – 55 474 теңге, ең жоғарғысы – 182 139 теңге, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақының ең төменгі мөлшері – 42 530 теңге, ең жоғарысы – 138 684 теңге Жыл сайынғы өсім 1,9 миллионнан астам жәрдемақы алушыға әсер етеді», — деді министрлік.
Жалпы, 2025-2027 жылдарға арналған республикалық бюджет жобасында 2025 жылы әлеуметтік төлемдердің 42 түрі бойынша 6 триллион 26 миллиард теңге қарастырылған. Ведомствоның мәліметінше, 2024 жылмен салыстырғанда өсім 12,5 пайызды құрамақ.
Сарапшы, Eurasian Center for people management (ECPM) жоба жетекшісі Айман Жүсіпованың айтуынша, инфляцияны ескере отырып, Қазақстанда әлеуметтік төлемдердің мөлшері төмен, бірақ олар бойынша есептелген көрсеткіштерді есептеу жүйесі сынға ұшырайды. Бұл ретте мемлекет бұл жағдайды түзетуге тырыспайды деп айтуға болмайды.
«Әлеуметтік кодекске сәйкес Қазақстандағы жәрдемақылардың мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасына және айлық есептік көрсеткішке (АЕК) байланысты белгіленеді. Егер өмір сүру деңгейімен немесе ең төменгі күнкөріс деңгейімен байланысты атаулы әлеуметтік көмек (АӘК) туралы айтатын болсақ, онда оны табысы кедейлік шегінен төмен азаматтар алады. Өз кезегінде кедейлік шегі Өңірлік ең төменгі күнкөріс деңгейінің 70 пайызы деңгейінде белгіленді. 2024 жылы ең төменгі күнкөріс деңгейі 43 407 теңгені құрайды, осылайша оның 70 пайызы-30 385 теңге. Яғни, мемлекет азаматтардың осы санатына олардың табысы мен 30 000 теңге сомасы арасындағы айырмашылықты қосымша төлейді. Зерттеушілер атап өткендей, бұл айырмашылық 1000 теңгені құрауы мүмкін. Бізде кедейлік шегі анықталған күнкөріс минимумында да өмір сүру мүмкін емес екендігімен келіспеу қиын. Алайда, бұл мәселені билік институттары мойындамайды деп айтуға болмайды. Атап айтқанда, жоспарда — АӘК қайта қарау, осы көмекті тағайындау үшін кедейлік шегін қайта қарау, ол 2025 жылдан бастап ең төменгі күнкөріс деңгейінің орнына орташа табыспен айқындалатын болады», — деп атап өтті сарапшы.
Сонымен қатар, Жүсіпова атап өткендей, цифрландырудың заманауи тенденцияларын ескере отырып, мемлекет әлеуметтік төлемдерді тағайындау және бөлу процесін жетілдіру бойынша жұмыс жүргізіліп жатыр. Өткен жылы Қазақстанда әлеуметтік саясатты проактивті форматқа көшіру процесі басталды.
«2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап «Цифрлық отбасы картасы» еліміздің барлық аймақтарында жұмыс істей бастады, бұл Әлеуметтік кодексте қарастырылған жаңалықтардың бірі болып саналады. Орталық Комитеттің қабылдануымен әлеуметтік саясат өтініш формасынан проактивті форматқа ауысады: ақпараттық жүйе арқылы мемлекеттің өзі азаматтардың әлеуметтік қолдау алу қажеттіліктерін анықтайды және барлық рәсімдерді автоматты түрде ресімдейді, ал қағаз құжат айналымы жүйеден кезең-кезеңімен шығарылады. Нәтижесінде қазақстандықтар тиісті органдарға хабарласпай-ақ көмек алады. Сонымен қатар, Орталық коммуникациялар қызметі көмек көрсетудің параметрлерін анықтап қана қоймай, сонымен қатар, Цифрлық отбасы картасы арқылы әлеуметтік тәуекелдердің алдын алу мүмкіндігін де қарастырады. Сондай-ақ, мемлекеттік органдардың барлық қолданыстағы ақпараттық жүйелерінен біріктірілген азаматтар туралы мәліметтер қол жетімді көрсеткіштер арқылы отбасының әлеуметтік жағдайының нашарлауын болжауға мүмкіндік береді», — деп атап өтті жоба жетекшісі.
Сондай-ақ сарапшы әлеуметтік төлемдерді тағайындау және төлеу механизміндегі ықтимал өзгерістерді де талқылады.
«Біріншіден, Қазақстанда әлеуметтік әмиянды құру қолға алынды. Жобаның қаншалықты тиімді жүзеге асырылып жатқанын, мемлекеттік қолдаудың барлық шараларын алу процесін барынша қарапайым, қолжетімді және қауіпсіз етуге бағытталған осы цифрлық тетік туралы азаматтардың қаншалықты хабардар екенін қарау қажет. Яғни, осы жобаның іске асырылуына талдау жүргізу. Ол ұзақ уақытқа кейінге қалдырылғандықтан, пысықтауды қажет ететін барлық нәрсе ескеріле ме, жоқ па, соны түсіну керек», — деді Жүсіпова.
Екіншіден, атаулы әлеуметтік көмекті жетілдіруді жалғастыру қажет. ECPM жобасының жетекшісінің айтуынша, сарапшылар қауымдастығының ұсыныстарының бірі халықтың әртүрлі топтарының қажеттіліктеріне бағытталған сараланған бағдарламаларды әзірлеу болып табылады.
«Президент бұл мәселені 2024 жылдың ақпанында да атап көрсетті.
Содан кейін Мемлекет басшысы әлеуметтік саладағы реформа оның тиімділігі мен атаулылығын арттыру мақсатында әлеуметтік көмек пен қолдаудың құрылымы мен тетіктерін толықтай қайта қарауға бағытталуы тиіс екенін атап өтті. », — деп еске алды сарапшы.
Сонымен қатар, жоғарыда айтылғандай, Қазақстанда жәрдемақы тағайындау үшін есептік көрсеткіштерді есептеу жүйесін жетілдіру қажеттігі туралы әңгіме көптен бері айтылып келеді.
«Тәуелсіздік қарсаңында енгізілген айлық есептік көрсеткіш, сарапшылардың пікірінше, ескірген және экономикалық шындықпен де, жалақымен де байланысты емес. Осыған қарамастан, елде АЕК және басқа да әлеуметтік параметрлерді анықтаудың өзекті аналогтары мен әдістемелері әлі жоқ», — деп қосты Жүсіпова.
