Қазақстанда жалғызбастылар, дәрменсіз жандар қалай күн көруде? Олардың азық-түліктерін сатып алып, төлемдерін төлеп, үйлерін тазалайтын кім? Мұндай адамдарға мемлекет әлеуметтік қызметкер қызметін көрсетеді. «Өмірді аз да болса жақсарту үшін» Жанна Нұрахметова 2006 жылдан бері 20 жылға жуық әлеуметтік салада еңбек етіп келеді. Оған дейін саудамен айналысқанына біраз уақыт болған ол бір күні адамдарға көмектескісі келетінін түсінген. «Осы жерде мен бұл адамдар маған мұқтаж екенін сеземін, мен олардың өмірін біршама жақсарта аламын», — дейді әйел. Жанна кәмелетке толмағандар ісі бөлімінен бастап, ерекше қажеттіліктері бар балалардың әлеуметтенуіне және олардың күнделікті өмірін басқаруға көмектесті және ата-аналарына ерекше балаларды қалай дұрыс күту керектігін айтып, психологиялық қолдау көрсетті: «Онда әр түрлі балалар болды — оқи алатындары да, қабілетсіздері де. Бірақ, бұл санаттағы адамдармен жұмыс істегенде, олардың мәселелерін жан-тәнімен қабылдамау мүмкін емес. Бір кездері үнемі алаңдаушылықтың кесірінен денсаулығым «сыр бере бастады», мен қарттарды қарайтын әлеуметтік қызметкерлер бөліміне ауыстым», — дейді ол. Жанна Нұрахметова өзінің тікелей қызметтік міндеттерін атқарумен қатар, қартайған шағында әлемнен оқшаулануға мәжбүр болған қамқорлығындағыларға қолдау көрсетуге тырысады. Бүгінде оның қамқорлығында төрт зейнеткер бар. Ол әрқайсысына аптасына екі рет барады. «Қайырлы таң, қалыңыз қалай?» Жаннаның қарамағындағылардың бірі — Александр Захаров. 10 жылдан астам уақыт бұрын ер адам аяғынан айырылған. Содан бері оның өмірі көп өзгерген. Зейнеткер жасы 73-те. Денсаулығы мен күнделікті қиындықтарынан бөлек, ол өз үйінің тұтқынына айналған. Александрдың тозығы жеткен үйінің подъезді құлады. Ол өз күшімен Жанна мен басқа да сирек келушілер кіре алатындай етіп баспалдақ жасаған, бірақ өзі үйінен шыға алмайды. «Жанна аптасына екі рет келеді, мені далаға шығарады, әйтпесе күні бойы қамалып отырамын. Жалғыз ермегім — теледидар. Ал басқа ешкім де, ештеңе де жоқ», — дейді ер адам. Оның әпкесі үйдің екінші жартысында тұрады, кейде тіпті Александрға көмектеседі, бірақ олардың арасындағы қарым-қатынас жиі шиеленісіп тұрады. Сондықтан орынсыз көмек сұрамауға тырысады дейді ол. Әлеуметтік қызметкер Александр далаға өздігінен шығуы үшін пандус орнататын демеуші табуға тырысты. «Біздің міндеттеріміздің бірі — қарттарға көмектесетін демеушілер табу. Мен әр түрлі ұйымдарға барып, Александрға пандус орнатуды сұрап хат жаздым. Бірақ, өкінішке қарай, осы уақытқа дейін барлық жерден нәтиже болмай жатыр», — деп қынжылады Жанна. Әлеуметтік қызметкер зейнеткерге 2,5 жылдан бері қарайды. Ол үй жинайды, терезелерді жуады, дүкенге азық-түлік пен дәрі-дәрмек алуға барады, бірақ Александр тамақты өзі жасайды. Маған тек әлеуметтік қызметкер маған бір аптаға жететіндей тамақ әкеле жеткілікті. «Мен борщ, котлет, палауды өзім пісіре аламын», — дейді ер адам, ал Жанна үйдегі басқа да проблемалар көп екендігін айтады: қабырғалардағы терең жарықтар, төбеден су ағатыны, үйде су, кәріз немесе дәретхана жоқ. Оның айтуынша, мұндай жағдайда дені сау адамның да өмір сүруі қиын, ал мүгедектік арбасына таңылған адам үшін бұл кәдімгідей үлкен азап. «Осыған дейін бір демеуші тауып, ол жаңа арба мен дәретхана жәшігін сатып әперген, өйткені ескісі жарамсыз болып қалған». Жанна да басқа әлеуметтік қызметкерлер сияқты жалғызбасты жандардың күнделікті өміріне көмектесіп, демеуші тауып қана қоймай, үлкен шыдамдылық танытуы керек. Барлық қарауындағы жандар жуас адамдар емес, арасында мінез көрсететіндері де бар деп әйел мойындайды. Бірақ ол назар аудармауға және қарттарды ренжітпей, барынша қуантуға тырысады: «Мен өз жұмысымды жақсы көремін. Мен демалыста болсам да, мен өзімнің қарауымдағы жандарға: «Қайырлы таң, қалайсыз?» деп жазып, қал сұрасып түрамын. Басқаша істей алмаймын. Барлығына жүрегім ауырады. Қарт адамдарға ең көп көңіл бөлу керек.
Олар тіпті біздің көмегімізді де қажет етпейді, өйткені оларға сөйлесетін адам керек.» Кадрлардың тапшылығы Бүгінде Алматыда мыңдаған зейнеткерлер тұрады, оларға бірнеше жүздеген әлеуметтік қызметкерлер қамқорлық жасайды. Стандартқа сәйкес, бір әлеуметтік қызмет қызметкерге тұрмыстық жағдайына қарай бестен сегізге дейін қамқорлыққа алынған жандар бар. Бірақ жұмыс істеуге ниеттілер аз. «Жастар жұмыстың көптігі мен жалақының аздығынан бұл мамандыққа бармайды. Сондай-ақ психологиялық қысымға байланысты: оларға жүктелген адамдар кестеден тыс жұмысты талап етіп, балағаттап, оларға жеке қызметші ретінде қарайтындары да бар», — деп бөлісті қалалық Жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы. Барлық аудандарда кадр жетіспейді. Мәселен, Наурызбай ауданында көмекке мұқтаж 62 зейнеткер бар. Оларға 10 әлеуметтік қызметкер қызмет көрсетеді. Бұл стандарт орындалды деген сөз. Алматы қаласы Әуезов ауданында 440 зейнеткер мен мүмкіндігі шектеулі жандарға көмек көрсететін 55 әлеуметтік қызметкер бар. Бір қызметкерге шаққандағы қорғандар саны норманың жоғарғы шегіне жақындап қалған екен. Түрксіб ауданында 297 жалғызбасты және қарт азаматтарға үйден әлеуметтік көмек көрсететін төрт бөлімше жұмыс істейді. Оларға 42 қызметкер арнайы қызмет көрсетеді. Алмалы ауданында жалғыз тұратын 519 зейнеткерге 76 әлеуметтік қызметкер көмек көрсетеді. Медеу ауданында да жүк артылған: көмекке мұқтаж 352 адам болса, оларға 44 әлеуметтік қызметкер қызмет көрсетуде. Алатау өңірінде 140 жалғызбасты зейнеткер 20 әлеуметтік қызметкердің қамқорлығында. Жетісу ауданында 290 жалғызбасты зейнеткерге 37 әлеуметтік қызметкер жұмыс істейді. «Әлеуметтік қызметкер — жай ғана кәсіп емес, әр бөлімше жай ғана атқарылатын жұмыстар тізімі емес. Бұл әлеуметтік қызметкердің біраз жеңілдетіп, жылытуға тырысатын тұтас өмірі», — деп қорытындылады жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімі. Әлеуметтік қызметкерден қалай көмек алуға болады Өмірлік қиын жағдайға тап болған адамдарға үйде арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсетіледі. Бұл өзін-өзі күту қабілетін толық немесе ішінара жоғалтқан адамдар болуы мүмкін. Әлеуметтік қызметкерден көмек алу үшін Жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөліміне, тұрғылықты жеріңіз бойынша халыққа қызмет көрсету орталығына немесе «Электрондық үкімет» – Egov.kz сайтына өтініш беру қажет. Өтініш пен құжаттарды қабылдағаннан кейін уәкілетті органның маманы бес жұмыс күні ішінде өтініш берушінің үйіне барып, тұрғын үй және материалдық-тұрмыстық жағдайлары туралы акт жасайды. Осы рәсімдерден кейін әлеуметтік қызметкер қызметін көрсету мәселесі шешіледі. Ережеге сәйкес, рәсім шамамен алты күнді алады: үш күн есеп құрастыру және тағы үш күн қарау және шешім қабылдау үшін. Осыдан кейін өтініш беруші хабарлама алады, егер қорытынды оң болса, ол бес жұмыс күні ішінде электрондық цифрлық қолтаңба арқылы Egov.kz порталына кіріп, үйге қызмет көрсететін ұйымды таңдауы қажет.
